Wprowadzone niedawno w życie nowe przepisy gwarantują uproszczoną ścieżkę podejmowania pracy przez Ukraińców. Generalnie wystarczy bowiem, iż pracodawca, który chce zatrudnić pracownika zza wschodniej granicy, powiadomi o tym fakcie urząd pracy w przeciągu 14 dni od rozpoczęcia zatrudnienia.
Jak zatem wygląda obecnie podstawa zatrudnienia i procedura dla Ukraińców?
Specjalna ścieżka zatrudnienia stworzona została w Polsce dla ukraińskich uciekinierów wojennych, a jej podstawy prawne znajdują się w ustawie z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583, zwanej dalej specustawą ukraińską).
Zatem obecnie nie ma żadnych przeszkód, by uciekający przed wojną w swym kraju obywatele Ukrainy mogli podjąć w Polsce legalne zatrudnienie. Zgodnie z zapisami specustawy ukraińskiej uproszczone zasady zatrudniania dotyczą obywateli Ukrainy w przypadku, gdy:
- ich pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy ukraińskiej lub
- są obywatelami Ukrainy przebywającymi legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
Takie brzmienie przepisów oznacza, iż na ich podstawie pracować mogą legalnie w Polsce na uproszczonych zasadach zarówno Ukraińcy, którzy otrzymali prawo do legalnego pobytu, przekraczając granicę z Polską od 24 lutego 2022 roku, jak i pozostali, którzy zgodnie z prawem przebywają już na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na mocy innych tytułów pobytowych.
Ważnym jest, iż w przypadku ukraińskich uciekinierów wojennych nie jest wymagane zezwolenie na pracę. Wystarczy bowiem, iż podmiot powierzający wykonywanie pracy powiadomi powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę pracodawcy. Takie zgłoszenie wysłać należy w ciągu 14 dni od podjęcia pracy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (strona praca.gov.pl).
W samym powiadomieniu o powierzeniu pracy Ukraińcowi należy przekazać następujące informacje:
- nazwa podmiotu powierzającego wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy wraz z adresem, numerem telefonu, adresem e-mail, numerami NIP i REGON, symbolem PKD
- dane osobowe obywatela Ukrainy, w tym imię i nazwisko, data urodzenia, płeć, obywatelstwo, rodzaj, numer i seria dokumentu podróży bądź innego dokumentu pozwalającego stwierdzić tożsamość, numer PESEL
- rodzaj umowy pomiędzy podmiotem powierzającym, a obywatelem Ukrainy, stanowisko i rodzaj oraz miejsce wykonywania pracy
A jak pracodawca może ustalić, czy obywatel Ukrainy przebywa w Polsce legalnie?
Otóż dzięki specustawie ukraińskiej do stwierdzenia legalności pobytu wystarczy pieczątka w paszporcie o przekroczeniu ukraińsko-polskiej granicy po 24 lutego 2022 roku. Jest to podstawa do otwartego dostępu do rynku pracy w Polsce. Poza tym taka pieczątka jest również podstawą do legalnego pobytu w Polsce przez okres 18 miesięcy od 24 lutego 2022 roku.
Jeżeli jednak z jakichkolwiek powodów takiej pieczątki bądź paszportu obywatel Ukrainy nie będzie posiadał, wówczas musi się on zarejestrować. Poza tym warto też, by osoba taka wystąpiła do urzędu gminy o wydanie numeru PESEL, gdzie pod groźbą odpowiedzialności karnej oświadczy, iż przybyła do Polski z Ukrainy po 24 lutego 2022 roku, co zapewnia jej prawo do legalnego pobytu. Rejestracja numerów PESEL uruchomiona została 16 marca bieżącego roku.
Czy taki uproszczony tryb dotyczy wyłącznie obywateli Ukrainy?
Co do zasady specustawa ukraińska wprowadziła uproszczony tryb zatrudniania dla obywateli Ukrainy, zarówno przebywających już w Polsce legalnie od jakiegoś czasu, jak i uchodźców wojennych, którzy przekroczyli granicę z Polską od 24 lutego 2022 roku.
Tym samym cudzoziemców innych narodowości, posiadających prawo do legalnego pobytu w Polsce, zatrudniać można jedynie na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów. Przykładowo zatem obywateli Białorusi, Rosji, Mołdawii i Gruzji obowiązuje uproszczona procedura oświadczeniowa. Pozwala ona na zatrudnianie pracownika pochodzącego z wyżej wymienionych państw przez 24 miesiące na oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, a cała procedura legalizacji zatrudnienia trwa 7 dni.
A jak postąpić powinni Ukraińcy, którzy przebywali już w Polsce przed 24 lutego bieżącego roku i kończy im się ważność tytułów pobytowych?
Otóż oni również skorzystają na przepisach specustawy ukraińskiej, której art. 42 szczegółowo wskazuje jakie dokumenty zostaną automatycznie przedłużone. Przykładowo zatem, jeżeli ostatni dzień pobytu obywatela Ukrainy w Polsce na podstawie wizy krajowej przypada w okresie od 24 lutego 2022 roku, to okres ważności tej wizy ulega przedłużeniu z mocy prawa do 31 grudnia 2022 roku. Podobna zasada dotyczy zezwoleń czasowych.
Z kolei w przypadku kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości obywatela Ukrainy czy też wiz Schengen wydanych obywatelom Ukrainy – ważność tych dokumentów ulega przedłużeniu z mocy prawa o 18 miesięcy.
Zatem te wszystkie osoby będą mogły dalej legalnie pracować w Polsce, skoro ich prawo do legalnego pobytu zostało automatycznie przedłużone.
Czy pracodawców obowiązywać będą jakieś limity zatrudniania Ukraińców na uproszczonych zasadach?
Obecnie żadnych limitów w tym zakresie nie ma, chociaż przepisy specustawy ukraińskiej przewidują, iż istnieje możliwość wydania rozporządzenia, gdzie określona zostanie liczba Ukraińców, którym pracodawca może powierzyć wykonywanie pracy, ustalona w stosunku do wszystkich zatrudnionych.
Przedstawiciele resortu pracy kierować się będą w tym kontekście względami bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, ochroną lokalnych rynków pracy oraz zasadą komplementarności zatrudnienia cudzoziemców w stosunku do obywateli polskich.
A czy obywatel Ukrainy może zarejestrować się jako bezrobotny i czy może założyć własną działalność gospodarczą?
Generalnie obywatel Ukrainy otrzymał możliwość zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako osoba bezrobotna bądź poszukująca pracy. I dla nich nie będzie stosowane kryterium wieku (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn), stąd też zarejestrować się będą mogły również osoby starsze.
Poza tym specustawa ukraińska pozwala obywatelom Ukrainy na zakładanie własnych przedsiębiorstw w Polsce. Będą oni mieli możliwość prowadzenia własnej działalności na zasadach obowiązujących obywateli polskich. Uprawnienie to jednak będzie obowiązywało w przypadku posiadania przez nich polskiego numeru PESEL. Z uzasadnienia specustawy ukraińskiej wynika, iż warunek ten wprowadzony został dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.
Samo prawo do prowadzenia własnej działalności w Polsce jest powiązane z legalnym pobytem w Polsce. Stąd też utrata prawa do legalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest równoznaczna z wykreśleniem przedsiębiorcy z Ukrainy z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Podsumowując, specustawa ukraińska wprowadziła w życie uproszczony tryb zatrudniania w Polsce obywateli Ukrainy. I owe uproszczenia obowiązują zarówno tych Ukraińców, którzy przekroczyli granicę z Polską począwszy od 24 lutego bieżącego roku, jak i tych, którzy przebywali już w naszym kraju przed tą datą. Ustawa ta poza tym automatycznie przedłuża z mocy prawa dokumenty legalizacyjne dotyczące prawa do przebywania Ukraińców na terenie Polski. Obecnie zatem wystarczy, iż pracodawca, który chce zatrudnić Ukraińca, powiadomi o tym fakcie urząd pracy w terminie 14 dni od rozpoczęcia zatrudnienia.
