Trwają obecnie konsultacje w ramach Rady Dialogu Społecznego (RDS) dotyczące specjalnych preferencji dla przedsiębiorstw zatrudniających seniorów, jak i dla nich samych. Brane są pod uwagę różne scenariusze, między innymi wydłużenie urlopu czy ograniczenie ochrony przedemerytalnej. Wszystko po to, by aktywować zawodowo tą grupę społeczną.
Co jest podstawą do podjęcia działań w tym zakresie?
W dniu 8 marca 2017 roku zawarto porozumienie ramowe europejskich partnerów społecznych dotyczące aktywnego starzenia i podejścia międzypokoleniowego. W ramach realizacji tego porozumienia, zarówno centrale związkowe, jak i organizacje pracodawców, opracowały projekty rozwiązań, które mają za zadanie zachęcić osoby starsze do pozostania na rynku pracy.
Propozycje związkowców skupione są wokół rozszerzania uprawnień pracowniczych (choćby wprowadzeniu dodatkowej przerwy od pracy w czasie dnia pracy), natomiast propozycje pracodawców dotyczą rozwiązań dla przedsiębiorstw zatrudniających seniorów – dofinansowanie zatrudnienia i dokształcania osób starszych oraz eliminowaniu obecnych przeszkód w zatrudnianiu.
Osiągnięcie porozumienia zapewne będzie trudne, ale temu służą negocjacje. Tym bardziej, że potrzeby zmieniającego się rynku pracy wymuszają wprowadzenie rozwiązań, które zachęcą osoby starsze do pozostania dłużej aktywnymi zawodowo.
Jak obecnie wygląda sytuacja z aktywnością zawodową osób starszych?
Ostatnie lata przyniosły dość spore zmiany na rynku pracy. To wszystko ma też swe przełożenie zarówno na aktywność zawodową osób starszych, jak i stopę bezrobocia. Poniższe zestawienie prezentuje procentowy udział osób aktywnych zawodowo w stosunku do ogółu ludzi w wieku 55-64 lata oraz stopę bezrobocia.
| Okres | Udział procentowy osób aktywnych zawodowo w wieku 55-64 lata | Stopa bezrobocia w wieku 55-64 lata |
| I kw. 2014 | 44,6% | 7,9% |
| I kw. 2015 | 45,9% | 6,6% |
| I kw. 2016 | 47,3% | 4,9% |
| I kw. 2017 | 49,1% | 4,3% |
| I kw. 2018 | 49,3% | 3,4% |
| I kw. 2019 | 50,0% | 2,8% |
Jak widzimy, cały czas systematycznie rośnie odsetek aktywnych zawodowo, co należy oceniać pozytywnie w dobie obecnej sytuacji na rynku pracy. To też pozytywny wynik biorąc pod uwagę ciągle malejącą stopę bezrobocia.
Jakie są propozycje związkowców, ukierunkowanych na aktywizację seniorów?
Wszystkie centrale związkowe proponują, by seniorom przysługiwała dodatkowa przerwa od pracy, poza 15-minutową przysługującą wszystkim zatrudnionym. Różnice występują już, jeśli przyjrzymy się formie takiego udogodnienia.
Forum Związków Zawodowych (FZZ) oraz Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ) proponują, by wprowadzić dodatkową przerwę w pracy lub wydłużyć obecną. Natomiast NSZZ Solidarność chce zmian dla wszystkich zatrudnionych, nie tylko seniorów. Otóż są oni za dodatkową, 15-minutową przerwą w pracy, jeżeli wymiar dobowy czasu pracy przekracza 9 godzin. Ponadto, gdy wymiar ten przekracza 16 godzin na dobę, proponują trzecią, 15-minutową przerwę.
Każda z central związkowych chce też ograniczenia pracy osób starszych w godzinach nadliczbowych. W tym zakresie konkretne szczegóły przedstawił NSZZ Solidarność. Mianowicie pragnie on, by wprowadzono zasadę, iż w ciągu dwóch kolejnych dni pracy pracownikowi seniorowi można zlecić maksymalnie cztery nadgodziny. Ponadto proponowane jest również wprowadzenie rocznego limitu nadgodzin.
Z kolei FZZ i OPZZ chcą zmienić zasady urlopów. FZZ proponuje wydłużenia wypoczynku dla osób starszych, natomiast OPZZ chce zmienić maksymalny wymiar urlopu dla wszystkich pracowników, z obecnych 26 do 32 dni.
Jak do tych propozycji odnoszą się pracodawcy?
Otóż ich zdaniem skutek wprowadzenia wszystkich tych rozwiązań będzie odmienny od zamierzonego, gdyż przedsiębiorstwa nie będą zainteresowane zatrudnianiem osób starszych, z uwagi na zbyt dużo uprawnień pracowniczych.
Związkowcy zgodnie twierdzą, że wprowadzenie tych wszystkich rozwiązań z pewnością nie pomoże przedsiębiorcom, tym niemniej traktują to jako wstęp do negocjacji. Ponadto opowiadają się też za dodatkowymi ułatwieniami dla pracodawców w stosunku do osób starszych: zwolnienie ze składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, dofinansowanie szkoleń i inwestycji służących seniorom, jak choćby budowa podjazdów czy wind.
To z kolei pokrywa się z oczekiwaniami i propozycjami pracodawców. Ponadto, obie strony wspólnie opowiadają się za postulatem umowy mentorskiej, która zakłada, iż osoby starsze przekazują swoją wiedzę i know-how młodszym pracownikom.
Jakie są proponowane warunki umowy mentorskiej?
Taka umowa mogłaby być realizowana w dwóch formach. Jako umowa zakładowa, gdy osoba starsza przekazuje swoją wiedzę młodszym pracownikom oraz jako współfinansowana z Funduszu Pracy, gdy pracodawca zatrudniający młode osoby na staż może otrzymać dofinansowanie na zatrudnienie seniora, który podzieli się doświadczeniem ze stażystami.
Co jeszcze proponują pracodawcy?
Ich zdaniem należałoby rozpocząć dyskusję na temat promocji elastycznych form zatrudnienia (jak choćby praca zdalna), ułatwiających kontynuowanie karier zawodowych przez seniorów. Ponadto wartym rozważenia jest, zdaniem pracodawców, stworzenie kodeksu dobrych praktyk, który byłby wskazówką dla przedsiębiorców, chcących zatrudniać osoby starsze.
A które postulaty pracodawców mogą wywoływać napięcia w rozmowach ze związkowcami?
Na pewno takim dość zapalnym tematem będzie kwestia ochrony przedemerytalnej. Pracodawcy posiłkują się w tym zakresie propozycją przygotowaną przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Pracy, zawartą w projekcie nowego kodeksu pracy. Ta propozycja zakłada między innymi, iż pracownikowi zatrudnionemu krótko przed uzyskaniem 4-letniej ochrony przedemerytalnej takie uprawnienie nie przysługuje przez pierwsze 360 dni 4-letniej ochrony. Tym samym taki pracownik byłby chroniony przez 3, a nie przez 4 lata. To ma być impulsem dla przedsiębiorstw, do zatrudniania seniorów.
Co jeszcze wymaga ustalenia w kwestii zatrudniania osób starszych?
Na pewno ustalenia wymaga jeszcze zdefiniowanie osoby starszej przez kryterium wieku. Istotne jest, czy to kryterium będzie zróżnicowane ze względu na płeć. Wówczas statut osoby starszej mógłby być nabywany przykładowo na 5 lat przed osiągnieciem wieku emerytalnego. Z kolei pracodawcy proponują inne rozwiązanie, ich zdaniem osoba starsza to taka, która ukończyła 60 lat, bez względu na płeć.
Podsumowując, niewątpliwie sam pomysł stworzenia pewnych przywilejów, tak dla starszych pracowników, jak i zatrudniających je przedsiębiorstw, jest dobry. Aktywizowanie osób starszych jest ważnym czynnikiem równoważenia sytuacji na rynku pracy i w kontekście prognoz emerytalnych. Tym niemniej dopracowania i ujednolicenia wymagają na pewno zasady tych regulacji i szczegółowe rozwiązania.
