Rosnące koszty aktywizacji osób bezrobotnych

W ubiegłym roku odnotowano nieznaczny spadek wartości globalnego wskaźnika efektywności zatrudnieniowej uzyskiwanego przez wszystkie powiatowe urzędy pracy (PUP), który do tej pory z roku na rok stopniowo wzrastał. Nie oznacza to jednak pogorszeniu się skuteczności działania urzędów, która nadal pozostaje wysoka.

Jakie instrumenty aktywności zawodowej osób bezrobotnych posiadają PUP i jak one wpływają na wartość wskaźnika efektywności zatrudnieniowej?

W 2021 roku katalog najczęściej wykorzystywanych przez PUP instrumentów aktywizacji osób bezrobotnych obejmował 7 form pomocy, a w tym:

• staż
• szkolenie
• prace interwencyjne
• roboty publiczne
• jednorazowe środki na dofinansowanie podejmowania działalności gospodarczej
• refundacja kosztów doposażenia lub wyposażenia stanowiska pracy
• bon na zasiedlenie (nowość od 2021 roku)

Z danych uzyskanych z Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS) dowiedzieć się można, że w ubiegłym roku średnia wartość wskaźnika efektywności zatrudnieniowej uzyskiwanej przez wszystkie PUP wyniosła 84,5% i wartość ta, oznaczająca skuteczność pracy PUP, nieznacznie pogorszyła się w porównaniu do roku 2020. Wartość tego wskaźnika określona jest na podstawie najczęściej wykorzystywanych przez PUP instrumentów aktywizacji osób bezrobotnych i jest to procentowy udział liczby osób bezrobotnych, które w trakcie lub po ukończeniu udziału w wymienionych formach aktywizacji zawodowej zostały zatrudnione, w stosunku do ogólnej liczby osób bez pracy, które uczestniczyły w aktywizacji.

Jest też inny wskaźnik i dotyczy on efektywności kosztowej, który liczony jest jako stosunek kwoty wydatków Funduszu Pracy poniesionych przez PUP na finansowanie form aktywizacji w odniesieniu do liczby osób, które w trakcie lub po zakończeniu stosowania instrumentów aktywizacji, wykazane zostały jako osoby już zatrudnione.

Zdaniem przedstawicieli resortu rodziny obecny sposób ustalania wysokości obu tych wskaźników nieadekwatnie odzwierciedla rzeczywisty poziom skuteczności podejmowanych przez PUP działań. W projekcie nowej ustawy o aktywności zawodowej zaproponowano zmiany przepisów odnośnie wyliczania tych wskaźników.

Dobra sytuacja na rynku pracy, z historycznie niską stopą bezrobocia, sprzyjała corocznemu wzrostowi wskaźnika efektywności zatrudnieniowej. Poziom maksymalny wskaźnik ten osiągnął w latach 2019 – 2020 i wynosił on ponad 85,0%. W roku 2021 wskaźnik efektywności zatrudnienia nieznacznie się obniżył, bo do 84,5%, lecz nie świadczy to o jakimś drastycznym pogorszeniu skuteczności PUP, która nadal jest bardzo wysoka. Dorota Otok, dyrektor PUP w Tychach podkreśla, że przy ustalaniu tego wskaźnika nie jest istotne wyłącznie to, aby faktycznie doszło do zatrudnienia, lecz jednocześnie do jego utrzymania przez minimum 30 dni w ciągu 3 miesięcy od zakończenia uczestnictwa w zaproponowanej przez PUP formie aktywizacji. Na powyższe PUP niestety nie zawsze ma jakikolwiek wpływ.

Wybór instrumentu aktywizacji ma znaczenie, bowiem na przykład dotacja na własny biznes wymaga prowadzenia działalności przez określony czas i warunek ten praktycznie zawsze jest spełniony, bo osoba, która otrzymuje wsparcie z PUP, chce uniknąć konieczności zwrotu pieniędzy w razie wcześniejszego zamknięcia działalności.

Na wartość globalnego wskaźnika efektywności zatrudnienia liczonego dla wszystkich PUP wpływa lokalizacja danego urzędu, bo są przecież także urzędy w takich regionach, gdzie niełatwo znaleźć pracę. Jeśli w skali całego kraju wskaźnik ten wynosi więcej niż 80,0%, jest to bardzo dobry wynik, wyjaśnia Maria Michaluk, zastępca dyrektora PUP w Gdańsku.

Jakie wartości powinien przyjmować wskaźnik efektywności kosztowej, by był on zadowalający?

W odróżnieniu do wskaźnika efektywności zatrudnieniowej, który powinien mieć jak najwyższą wartość, to wskaźnik efektywności kosztowej tę wartość powinien mieć jak najniższą. Wówczas oznacza to, że doprowadzenie do zatrudnienia osoby bezrobotnej nie było drogie. Niestety w roku 2021 wartość tego wskaźnika wzrosła w porównaniu z rokiem 2020 z 11,9 tys. zł. do 16,6 tys. zł., a zatem o około 40%. To efekt zmieniających się stawek wsparcia, przysługującego w ramach powszechnych form aktywizacji osób bezrobotnych.

Wysokość średniej pensji rosła w ciągu ubiegłego roku, co bezpośrednio przekłada się na wydatki na takie instrumenty aktywizacji, jak wsparcie na wyposażenie stanowiska pracy dla zatrudnionej osoby bezrobotnej, czy wsparcie dla uruchamiających własną działalność gospodarczą. Na oba te instrumenty, które mają jednocześnie dużą skuteczność zatrudnieniową, otrzymać bowiem można z PUP do 6-krotności przeciętnego wynagrodzenia. Na wzrost wskaźnika efektywności kosztowej wpływa także wzrost kwoty świadczenia w postaci stypendiów stażowych i szkoleniowych.

Oznacza to, że dla PUP, którym zależy na skuteczności zatrudnieniowej, niemożliwym jest osiąganie jej wysokiego pułapu bez odpowiednio wysokich wypłat na zapewniające ją instrumenty aktywizacji osób bezrobotnych.

Jakie wnioski wyciąga resort rodziny z wartości wskaźników efektywności zatrudnieniowej i efektywności kosztowej?

Oba wskaźniki, czyli zarówno wskaźnik efektywności zatrudnieniowej jak i wskaźnik efektywności kosztowej są dla MRiPS podstawą do wyciągania wniosków jak PUP radzą sobie ze wspieraniem osób bezrobotnych i pracodawców. Resort rodziny zauważa jednak potrzebę zmiany sposobu wyliczania tych wskaźników, by wyniki dawały bardziej rzetelne i wiarygodne informacje na temat skuteczności działania PUP. By było to możliwe należy najpierw dokonać zmiany obu definicji wskaźników w projekcie ustawy o aktywności zawodowej.

W założeniach projektu znalazło się zatem wydłużenie okresu badania spełnienia przesłanki utrzymania zatrudnienia. Za skuteczną pomoc PUP uznane będzie, kiedy wspierana przez urząd pracy osoba prowadzić będzie działalność gospodarczą lub wykonywać będzie niesubsydiowaną pracę przez minimum 90 dni w ciągu 180 dni po zakończeniu stosowania instrumentów aktywizacji, a nie jak obecnie przez 30 dni w ciągu 90 dni po tym okresie.

Nie można obecnie przewidzieć jak ta zmiana wpłynie na wysokość wskaźników efektywności, ale zakłada się, że nie ulegną one pogorszeniu, a jest szansa by było wręcz przeciwnie. W obronie tego twierdzenia są eksperci, którzy uważają, że w obliczu istniejących na rynku pracy martwych okresów, jak na przykład miesiące zimowe, kiedy znalezienie trwałego i stabilnego zatrudnienia od razu po zakończeniu przez bezrobotnego udziału w aktywizacji zawodowej jest problematyczne, wówczas wydłużenie okresu badania do pół roku może spowodować, że poprawią się wskaźniki efektywności zatrudnieniowej.

Podsumowując, badana corocznie wartość wskaźnika efektywności zatrudnieniowej i wskaźnika efektywności kosztowej dała wynik za rok 2021 mówiący o tym, że aktywizacja osób bezrobotnych kosztowała więcej niż rok wcześniej, a także że nieznacznie obniżyła się skuteczność Powiatowych Urzędów Pracy w doprowadzaniu do zatrudnienia bezrobotnych. W projekcie ustawy o aktywności zawodowej zaproponowano zmianę przepisów związanych z wyliczaniem tych wskaźników w taki sposób, by wydłużyć okres badania spełnienia przesłanki utrzymania zatrudnienia z 30 dni w ciągu 90 dni po zakończeniu stosowania instrumentów aktywizacji na 90 dni w ciągu 180 dni po tym okresie. Zmiana ta może spowodować, że wspomniane wskaźniki ulegną polepszeniu.