Uchodźcy z Ukrainy mogą pracować w administracji

Zapewnienie uchodźcom z Ukrainy wyżywienia i zakwaterowania jest kwestią priorytetową, jednakże kolejną pilną potrzebą jest znalezienie im pracy. Samorządy niosą w tym zakresie nieocenioną pomoc, organizując punkty informacyjne, udostępniając platformy ogłoszeniowe kojarzące pracodawców z osobami poszukującymi zatrudnienie, czy wręcz wyszukując w swych strukturach nieobsadzonych stanowisk. W tym ostatnim obszarze pojawiają się pytania natury prawnej, czy zatrudnienie każdego Ukraińca jest możliwe.

Jakie trzeba spełniać wymogi, by móc być pracownikiem samorządowym i czy każdy Ukrainiec może podjąć pracę w jednostce samorządowej w Polsce?

Pracownikiem samorządowym może być osoba, która jest obywatelem polskim, obywatelem Unii Europejskiej (UE) lub innego państwa, któremu na podstawie przepisów wspólnotowych lub umów międzynarodowych przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia w Polsce.

Odnośnie przebywających w naszym kraju Ukraińców sytuacja wygląda tak, że Ukraina zawarła umowę z UE, na mocy której jej obywatele mogą być zatrudniani w kraju należącym do tego gospodarczo-politycznego związku państw i mają prawo do takich samych warunków pracy, jak ich rodowici mieszkańcy. Ponadto istnieje również oddzielna umowa pomiędzy Polską i Ukrainą w zakresie zabezpieczenia społecznego, w której zawarte są uregulowania związane z ubezpieczeniem społecznym pracowników. W tym zakresie warunek konieczny do legalnej pracy Ukraińców w Polsce wydaje się być spełniony.

Kolejnym wymogiem pracy w samorządzie jest władanie językiem polskim, a ustawa o pracownikach samorządowych nakazuje wręcz, że należy to udokumentować na piśmie. Wówczas można posługującego się naszym językiem ojczystym, potwierdzonym stosownym dokumentem, obywatela Ukrainy zatrudnić w służbie cywilnej, lecz nie na stanowisku, gdzie w sposób bezpośredni lub nawet pośredni wykonuje się czynności związane z władzą publiczną czy związanych z ochroną generalnych interesów państwa. A zatem, w ustawie nie jest wprost ograniczona możliwość zajmowania stanowisk urzędniczych tylko do obywateli Polski, są tylko ograniczenia dla cudzoziemców o te stanowiska się ubiegających i ustawa wprost nie wskazuje o jakie stanowiska konkretnie chodzi, tylko nakazuje kierownikom jednostek organizacyjnych ocenę sytuacji przy każdym prowadzonym naborze. W praktyce dostęp cudzoziemców do wolnych wakatów w urzędach jest dość mocno ograniczony i de facto sprowadza się do udostępniania im stanowisk pomocniczych i obsługi.

Jaka forma udokumentowania znajomości języka polskiego jest wskazana?

Aby móc podjąć pracę na stanowisku, na którym wymagana jest znajomość języka polskiego nie wystarczy się w tym języku komunikować, ale niezbędne jest udokumentowanie tego faktu. Obcokrajowiec musi posiadać jeden z trzech wskazanych dokumentów:

• certyfikat znajomości języka polskiego na poziomie średnim ogólnym lub zaawansowanym wydany przez Państwową Komisję Poświadczania Znajomości Języka Polskiego
• dokument potwierdzający ukończenie studiów wyższych w języku polskim lub zdanie matury w języku polskim
• świadectwo o wykonywaniu zawodu tłumacza przysięgłego wydawanego przez ministra sprawiedliwości

Jakie są procedury w celu podjęcia pracy w samorządzie?

W Biuletynie Informacji Publicznej umieszczane jest ogłoszenie o wolnym stanowisku urzędniczym oraz o naborze kandydatów na to stanowisko. Dokonuje się tego również na tablicy informacyjnej, w której nabór jest prowadzony. Takowe ogłoszenie winno zawierać:

• nazwę i adres jednostki samorządowej
• wskazanie stanowiska pracy
• określenie wymagań odnośnie tego stanowiska z rozbiciem na niezbędne i dodatkowe
• zakres zadań wykonywanych na tym stanowisku
• listę wymaganych dokumentów oraz termin i miejsce ich złożenia

Jeśli w naborze mają być uwzględniani cudzoziemcy, informację o tym należy umieścić w ogłoszeniu chociażby w skrócie, czyli zdanie, że o wolne stanowisko mogą ubiegać się zarówno obywatele Polski, jak i cudzoziemcy.

Konkurs na obsadzenie wolnego stanowiska należy przeprowadzić bezstronnie, bez dyskryminacji.

Kiedy można uznać, że zatrudnienie obcokrajowca, w tym Ukraińca, jest legalne?

Przepisy ustawy o promocji zatrudnienia i innych instytucjach rynku pracy, ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o cudzoziemcach określające zajmowanie stanowisk pracy przez cudzoziemców, a w tym obywateli Ukrainy, obowiązują już dawno i nie zmieniła ich specustawa ukraińska, a co za tym idzie, aby można było uznać zatrudnienie obcokrajowca, a w tym Ukraińca za legalne, musi być spełnionych wiele warunków. Przede wszystkim, jeśli cudzoziemiec nie jest obywatelem państwa członkowskiego UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo obywatelem Szwajcarii, warunkami koniecznymi do uznania zatrudnienia za legalne są:

• uzyskanie przez pracodawcę zezwolenia na pracę (lub zezwolenie na pracę sezonową) dla danego cudzoziemca lub uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, czyli zezwolenia jednolitego
• legalne przebywanie cudzoziemca na terytorium Polski w postaci posiadania przez niego dokumentów pobytowych takich jak wiza czy karta pobytu
• posiadanie przez cudzoziemca podstawy pobytu na terytorium Polski pozwalającego na wykonywanie pracy, czyli np. innego niż wiza turystyczna
• wykonywanie przez cudzoziemca pracy wyłącznie na warunkach i na stanowisku określonych w zezwoleniu na pobyt czasowy i pracę

Cudzoziemiec, który planuje przebywać i pracować w naszym kraju w okresie powyżej 3 miesięcy, powinien starać się o zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, czyli tzw. zezwolenie jednolite, które wydaje się w ramach jednego postępowania administracyjnego i uprawnia jednocześnie do legalnego pobytu, jak i pracy w Polsce. To oznacza, że cudzoziemiec nie musi wtedy starać się oddzielnie o zezwolenie na pobyt, a pracodawca o zezwolenie na pracę dla tego cudzoziemca.

Jeśli stosunek pracy jest w ramach umowy o pracę, to kopię dokumentu uprawniającego cudzoziemca do pobytu w Polsce, czyli kopię wizy lub kopię karty pobytu, pracodawca musi przechowywać w aktach osobowych pracownika w okresie i na zasadach przechowywania tych akt określonych w przepisach.

Jeśli natomiast stosunek pracy jest nawiązany na podstawie umowy cywilnoprawnej, czyli umowy zlecenia czy umowy o dzieło, to kopia dokumentu uprawniającego cudzoziemca do pobytu w naszym kraju, musi być przechowywana przez pracodawcę przez okres wykonywania pracy przez tego cudzoziemca.

Co zmieniła specustawa ukraińska w zakresie zatrudniania uchodźców wojennych z Ukrainy?

Specustawa ukraińska obowiązuje obok ustawy o promocji zatrudnienia i innych instytucjach rynku pracy, ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o cudzoziemcach, a nie funkcjonuje zamiast nich i reguluje ona szybszą ścieżkę pobytu i pracy osób, które przybyły do naszego kraju bezpośrednio z terytorium Ukrainy od 24 lutego 2022 roku, czyli obowiązuje:

• osoby z obywatelstwem ukraińskim
• małżonków osób z obywatelstwem ukraińskim nieposiadających obywatelstwa ukraińskiego
• obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka wraz z rodzinami

Osoba z wyżej wymielonych grup może podjąć pracę w jednostce samorządu, lecz wówczas ta jednostka zobowiązana jest do zawiadomienia o tym fakcie powiatowy urząd pracy w terminie 14 dni od dnia, w którym osoba ta podjęła pracę. Dozwolona jest wyłącznie forma elektroniczna poprzez stronę praca.gov.pl, a niewywiązanie się z tego obowiązku skutkuje uznaniem pracy za nielegalną i nałożeniem kary grzywny.

Specustawa ukraińska teoretycznie dotyczy osób, które przybyły na terytorium Polski po 24 lutego bieżącego roku z powodu działań wojennych na Ukrainie, lecz de facto przepisy odnoszą się do szerszej grupy osób, a zatem także do obywateli Ukrainy, którzy przed wybuchem wojny przebywali legalnie w naszym kraju.

Oznacza to, że obywatel Ukrainy przebywający legalnie na terenie Polski będzie mógł być zatrudniony bez zbędnych formalności po spełnieniu jednej przesłanki, czyli zgłoszenia zatrudnienia do właściwego powiatowego urzędu pracy w terminie 14 dni. Dotyczy to również przypadków zatrudnienia Ukraińców na postawie ustawy o pracownikach samorządowych, kiedy obywatel Ukrainy podejmujący pracę np. w urzędzie gminy, czy w ośrodku pomocy społecznej, nie będzie musiał posiadać zezwolenia na pracę pod warunkiem spełnienia pozostałych, opisanych wyżej wymogów.

Jakie warunki musi spełniać umowa o pracę z obywatelem Ukrainy i jakie obowiązki ma pracodawca podpisując taką umowę?

Pracodawca zatrudniający cudzoziemca ma wobec niego identyczne obowiązki, jakie ma wobec pracownika polskiego, a zatem musi:

• przeszkolić go z zasad bhp
• założyć teczkę akt osobowych, w której poza umową o pracę musi znaleźć się dokumentacja kadrowa, potwierdzenie odbycia szkolenia bhp, dokumenty potwierdzające wykształcenie pracownika i okresy zatrudnienia u pracodawców w kraju pochodzenia i innym kraju poza Polską (zagraniczne świadectwa pracy) przetłumaczone na język polski przez tłumacza przysięgłego

Podsumowując, prawo polskie zezwala na zatrudnianie cudzoziemców nie tylko w przedsiębiorstwach prywatnych, ale i samorządach, które w ramach ustawy ukraińskiej umożliwiają zatrudnienie obywateli Ukrainy według przyśpieszonej procedury. Nie oznacza to jednak, że każdy Ukrainiec może być zatrudniony w samorządzie, na każdym stanowisku. Wymogi to między innymi legalny pobyt, znajomość języka polskiego potwierdzona stosownym dokumentem, a stanowisko pracy nie wiąże się z wykonywaniem władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa polskiego.