Osoby z niepełnosprawnością będą mogły poskarżyć się prezesowi Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) na spotykające ich bariery i ograniczenia w dostępie do podmiotów publicznych. Takimi barierami mogą być chociażby trudne do pokonania schody, brak tłumacza języka migowego czy też niezrozumiały formularz.
Co zatem zmieni się w dostępie osób niepełnosprawnych do podmiotów publicznych?
Otóż osoby niepełnosprawne, seniorzy, rodzice z małymi dziećmi i inne osoby, przejściowo napotykające bariery w codziennym funkcjonowaniu zyskały obecnie nowe uprawnienia. Mogą oni bowiem złożyć wniosek o zapewnienie dostępności do podmiotu publicznego, jak i skargę, gdy ten nie zagwarantuje możliwości skorzystania z usług w dogodny dla nich sposób. Rozpatrywaniem takich skarg zajmować się będzie PFRON.
Jak precyzuje Przemysław Żydok, prezes Fundacji Aktywizacja, nowe przepisy będą mogły być stosowane, gdy przykładowo osoba niepełnosprawna, poruszająca się na wózku inwalidzkim, będzie chciała w urzędzie złożyć wniosek, ale nie będzie mogła tego uczynić z powodu schodów bądź też osoba głucha nie będzie miała dostępu do tłumacza języka migowego.
Jak z kolei dodaje Adam Zawisny, wiceprezes Instytutu Niezależnego Życia, w kontekście dostępności informacyjno-komunikacyjnej ustawa z dnia 19 lipca 2019 roku o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2020 r. poz. 1062, zwana dalej ustawą o dostępności) mówi o zapewnieniu tekstu łatwego do czytania i zrozumienia. Zdarza się bowiem często, iż dla osoby starszej bądź z niepełnosprawnością intelektualną, niektóre urzędowe formularze czy też dokumenty są zbyt skomplikowane. Tym samym powinny one zostać przedstawione w sposób prostszy i zrozumiały.
Jeżeli zatem taka osoba napotka na takie bariery czy też ograniczenia, to ona bądź przedstawiciel takiej osoby będą mieli prawo złożyć do danej instytucji publicznej wniosek o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej we wskazany, preferowany przez nią sposób. I w zgodzie z art. 31 ustawy o dostępności urząd będzie miał 14 dni na zrealizowanie takiego żądania (lub do 2 miesięcy, gdy okaże się to niewykonalne w terminie 14 dni).
Jeżeli natomiast żądanie takiej osoby okaże się całkowicie niemożliwe bądź znacznie utrudnione do zrealizowania, wówczas urząd będzie musiał zawiadomić o takim fakcie osobę niepełnosprawną, podając powody takiej sytuacji (co jednak nie zwalnia z obowiązku zapewnienia dostępu alternatywnego).
Jednocześnie jednak, jeżeli dany podmiot nie zapewni dostępu na zasadach określonych w ustawie o dostępności, wówczas osoba niesamodzielna będzie miała prawo wystąpić do PFRON ze skargą. Z kolei, jeśli urzędnicy PFRON stwierdzą, iż do braku zapewnienia dostępności doszło na skutek naruszenia przepisów ustawy o dostępności, wydana zostanie decyzja nakazująca zapewnienie dostępności, gdzie określony zostanie sposób w jaki należy tego dokonać oraz wyznaczony czas na realizację:
- 30 dni standardowo
- 60 dni w skomplikowanych sprawach
W sytuacji, gdy pomimo wyznaczenia terminu i wydania nakazu podmiot publiczny nadal się do tego nie zastosuje, wówczas na taki podmiot zostanie nałożona grzywna w celu przymuszenia. I w przypadku osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej maksymalna wysokość takiej grzywny wynieść może 50 tys. zł. Co ważne, grzywna taka może zostać nakładana kilkakrotnie.
By ułatwić zrozumienie i stosowanie powyższych zasad, urzędnicy PFRON przygotowali specjalny serwis informacyjny (pod adresem dostepnosc.pfron.org.pl), gdzie zawarte są szczegółowe informacje dotyczące skarg na brak dostępności.
Co to oznacza dla podmiotów publicznych, jak i osób niepełnosprawnych?
Zdaniem Adama Zawisnego, zaczynająca obecnie obowiązywać ustawa o dostępności i mechanizm wnoszenia skarg jest pierwszym tak ważnym w obszarze niepełnosprawności instrumentem, niosącym za sobą określone skutki prawne wobec podmiotu naruszającego przepisy i wprowadzającym za to karę finansową.
Do tej pory bowiem brakowało tak twardych rozwiązań, choć niewątpliwie dywagować można, czy potencjalna grzywna w kwocie 50 tys. zł będzie skuteczna wobec dużych samorządów, gdyż one właśnie mogą sobie pozwolić na jej zapłacenie.
Tym niemniej, na co zwraca uwagę Przemysław Żydok, istotniejszym w tym względzie może być efekt zdyscyplinowania, jak i jednocześnie zawstydzania organów administracji publicznej. Samo bowiem złożenie skargi i nałożenie grzywny świadczyć będą o tym, iż dana jednostka nie jest przystosowana do potrzeb pewnej, całkiem zresztą sporej, grupy swych mieszkańców.
W tym kontekście kluczowe znaczenie będzie miało, jak zauważa Jacek Zadrożny, ekspert ds. dostępności Fundacji Wspierania Zrównoważonego Rozwoju, podejście do tego zagadnienia ze strony PFRON. Mianowicie czy urzędnicy będą zdeterminowani do tego, by na podstawie wpływających skarg egzekwować od podmiotów publicznych zapewnienie dostępności dla osób niepełnosprawnych.
Jakich podmiotów publicznych dotyczy nowe prawo domagania się dostępności?
Otóż jest szereg podmiotów publicznych, na które urzędnicy PFRON będą mogli nałożyć karę grzywny za brak przystosowania się do rozwiązań zawartych w ustawie o dostępności. Mowa w tym zakresie między innymi takich podmiotach, jak:
- ministerstwa i urzędy centralne, w tym chociażby NIK, GUS, NFZ, PIP
- urzędy miast, gmin, marszałkowskie czy starostwa powiatowe
- urzędy wojewódzkie
- uczelnie i szkoły publiczne
- ośrodki pomocy społecznej
- żłobki i przedszkola publiczne
- ZUS i KRUS oraz podległe im jednostki
- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
- policja
- sądy
- biblioteki publiczne, domy kultury, muzea
- państwowe i samorządowe instytucje kultury
Generalnie w Polsce jest ponad 65 tys. podmiotów publicznych, zobowiązanych do przestrzegania przepisów w zakresie zapewniania dostępności.
Jak na obecne nowe rozwiązania reagują przedstawiciele PFRON?
Zdaniem Krzysztofa Michałkiewicza, prezesa PFRON, urząd ten jest przygotowany do realizacji nowego zadania, a sam sposób jego wdrożenia był konsultowany w ramach specjalnej grupy roboczej, powołanej przy Radzie Dostępności.
Eksperci jednak są zdania, iż to dopiero praktyka pokaże na ile nowe narzędzie egzekwowania dostępności dla osób niepełnosprawnych będzie skuteczne. Zdaniem Jacka Zadrożnego przydałaby się w tym względzie szeroka kampania informacyjna, skierowana zarówno do osób niesamodzielnych i ich rodzin (by mieli oni świadomość przysługujących im uprawnień i z nich korzystali), jak i podmiotów publicznych.
Również Przemysław Żydok optuje za prowadzeniem działań informacyjnych, zarówno ze strony rządu, jak i organizacji pozarządowych. Aby bowiem nowe przepisy nie stały się martwe, koniecznym jest wzbudzenie zainteresowania nimi ze strony obywateli. Jeżeli bowiem ludzie tego potrzebujący nie będą korzystali z mechanizmu skargowego, uchwalone prawo stanie się jedynie papierowym instrumentem w walce o dostępność.
Podsumowując, osoby niepełnosprawne i niesamodzielne otrzymały właśnie nowe narzędzie do walki z podmiotami publicznymi, by wymusić na nich stosowanie rozwiązań zarówno architektonicznych, jak i informacyjno-komunikacyjnych, powodujących równą dostępność do podmiotów publicznych dla wszystkich obywateli. Jednak czy nowe prawo rzeczywiście się temu przysłuży zależy od tego, czy osoby takie dowiedzą się o przysługujących im nowych uprawnieniach i czy będą chciały i potrafiły z nich skorzystać. To dopiero jednak czas pokaże na ile nowe rozwiązania będą skuteczne, a na ile pozostaną tylko teoretycznymi.
