Nadpłata w ZUS to powód do postępowania wyjaśniającego

Okazuje się, iż powstała nadpłata na kontach rozliczeniowych w ZUS powinna być powodem do wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez organ rentowy. Tak wynika z wyroku Sądu Administracyjnego z jesieni 2020 roku. Zatem nim ZUS zaliczy powstałą nadpłatę na poczet składek ubezpieczeniowych, powinien podjąć się wyjaśnienia powodów powstania owej nadpłaty.

Co zatem wynika ze stanowiska Sądu Administracyjnego wobec postępowania organu rentowego?

Otóż generalnie nim ZUS dokona automatycznego zaliczenia nadpłaty na poczet składek, powinien najpierw skontaktować się z płatnikiem, podejmując tym samym postępowanie wyjaśniające. Tak wynika z orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 28 października 2020 roku (sygn. akt I SA/OI 530/20).

Zasadniczo problem pojawił się wiosną ubiegłego roku, gdy weszła w życie ustawa z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1842, zwana dalej specustawą covidową). Problem dotyczył tego, czy płatnik może być zwolniony ze składek za kwiecień i maj 2020 roku, gdy na jego koncie figuruje nadpłata pozwalająca na pokrycie tej należności.

Organ rentowy uważał bowiem, iż owa nadpłata może być automatycznie zaliczana na poczet składek i tak ją zaliczał. Podatnicy natomiast byli oburzenie takim postępowaniem urzędu, gdyż tracili w ten sposób prawo do zwolnienia, przysługujące im w ramach ww. ustawy. Problem nie dotyczył tylko płatności składek za marzec 2020 roku, gdyż art. 113 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 roku o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 695) zwalniał z obowiązku opłacania składek za marzec 2020 roku także wówczas, gdy należności te zostały już opłacone.

Wprawdzie w okresie późniejszym weszły w życie przepisy regulujące również problem składek za kwiecień i maj 2020 roku, tym niemniej nim to nastąpiło wielu podatników otrzymało od ZUS decyzje negatywne o przyznaniu ulgi w opłacaniu składek, ponieważ organ rentowy dokonał automatycznego zaliczenia nadpłaty na poczet tych składek. Jednocześnie wielu przedsiębiorców, nie zgadzając się z takim postepowaniem organu rentowego, postanowiło domagać się swoich spraw w procesie sądowym.

I w jednej z tego typu spraw Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Olsztynie w wyroku z dnia 28 października 2020 roku uznał, iż nawet na gruncie uprzednio obowiązujących przepisów ZUS nie postępował prawidłowo. WSA uchylił zaskarżoną przez przedsiębiorcę decyzję organu rentowego, uznając, że zanim dokonano automatycznego zaliczenia nadpłaty, ZUS powinien skontaktować się w tej sprawie z płatnikiem.

W tej konkretnej sprawie płatnik zwrócił się z pismem do organu rentowego wnioskując o zwolnienie z obowiązku opłacenia należności z tytułu składek. Jednakże ZUS postępowanie umorzył, uzasadniając, iż należność z tytułu składek za kwiecień 2020 roku została uregulowana, co powoduje, iż stosownie do art. 105 par. 1 kodeksu postępowania adminisatrcyjnego zachodzi bezprzedmiotowość postępowania administracyjnego, gdyż na koncie płatnika była nadpłata, którą organ rentowy zaliczył na poczet składek za kwiecień 2020 roku. Płatnik z kolei stwierdził, iż nie miał wiedzy o powstałej nadpłacie, tymczasem urzędnicy ZUS to zakwestionowali, twierdząc, iż o nadpłacie informowali w piśmie przesłanym w styczniu 2020 roku.

Co orzekł sąd w powyższym temacie?

Otóż sędziowie uznali, że rozpatrzenie wniosku płatnika o zwolnienie z opłacania należności z tytułu składek za osoby ubezpieczone powinno się odbyć w zgodzie z uwzględnieniem regulacji zawartych w art. 31zo ust. 1 specustawy covidowej. A zgodnie z tymi zapisami płatników zwalnia się z obowiązku opłacenia nieopłaconych należności z tytułu składek.

Zdaniem sędziów dokonana przez organ rentowy interpretacja pojęcia „nieopłacone należności z tytułu składek”, jak i ocena zgormadzonego w sprawie materiału dowodowego pod kątem wystąpienia przesłanek opisanych w przepisach była nieprawidłowa. Tym samym sędziowie uznali za zasadny zarzut skargi dotyczącej zaniechania organu w kwestii ustalenia zasad zaliczenia nadpłaty należności z tytułu składek.

W sytuacji, gdy płatnik złożył wniosek o zwolnienie z opłacania należności składkowych za kwiecień 2020 roku i jednocześnie na jego koncie istniała nadpłata powodująca możliwość pokrycia tej należności, organ rentowy zobowiązany był do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego z udziałem strony co do sposobu zaliczenia nadpłaty.

Sędziowie podkreślili jednocześnie, iż zgodnie z art. 7 kodeksu postępowania administracyjnego w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes obywateli.

Jednocześnie postepowanie dowodowe oparte jest na zasadzie oficjalności, co oznacza, iż organ administracyjny jest obowiązany z urzędu przeprowadzić dowody służące ustaleniu stanu faktycznego sprawy. A nieustalenie przez organ w ramach postępowania lub pominięcie w uzasadnieniu decyzji okoliczności faktycznych mogących mieć istotny wpływ na samo rozstrzygnięcie sprawy, stanowi przesłankę do uznania naruszenia przez organ rentowy przepisów o postępowaniu administracyjnym w stopniu wywierającym istotny wpływ na wynik sprawy.

Reasumując zatem, sędziowie WSA stwierdzili, iż ZUS naruszył przepisy prawa materialnego i procesowego, dokonując nieprawidłowej wykładni pojęcia „nieopłacone należności z tytułu składek”, jak i naruszył przepisy postępowania administracyjnego w sposób mogący mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Podsumowując, zdaniem sędziów Sądu Administracyjnego ZUS nie powinien z automatu dokonywać zaliczenia powstałej nadpłaty na koncie ubezpieczonego na poczet składek bez jego wiedzy i bez przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w tym temacie. Może to być istotne rozstrzygnięcie dla wielu przedsiębiorców, którzy właśnie przez takie postępowanie organu rentowego i takie decyzje, utracili prawo do ubiegania się o zwolnienie z opłacania składek za okres z początku epidemii wirusa SARS-CoV-2 w Polsce. I to pomimo, iż późniejsze zmiany w prawie te sprawy prostowały, przyznając przedsiębiorcom prawdo do zwolnień pomimo pierwotnego odrzucenia ich wniosków.