Naprawa przepisów o czerwcowych emerytach wątpliwa prawnie

Według obecnego stanu prawnego wysokość świadczenia emerytalnego zależy między innymi od miesiąca złożenia wniosku. Najmniej korzystne warunki finansowe oferowane są osobom przechodzącym na emeryturę w czerwcu. Powodem tego jest to, iż podczas ustalania wysokości świadczenia emerytalnego w czerwcu kwota składek poddana ostatniej rocznej waloryzacji nie podlega dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, jak to ma miejsce w przypadku przechodzenia na emeryturę w innych miesiącach.

Jak Zakład Ubezpieczeń Społecznych oblicza wymiar świadczenia emerytalnego?

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) oblicza wymiar świadczenia emerytalnego w taki sposób, iż jego podstawę stanowi suma:

• zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, zapisanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata świadczenia
• zwaloryzowanego kapitału początkowego
• środków zapisanych na subkoncie w ZUS

Wynik powyższego działania zostaje podzielony przez średnie dalsze trwanie życia.

Jak wygląda różnica w kwocie emerytury osób składających wniosek w czerwcu do kwoty tegoż świadczenia przechodzących na nią w innych miesiącach i jakiego rzędu jest ilość czerwcowych emerytów w stosunku do całorocznego ich wymiaru?

Swoistą pułapką stało się składanie wniosków o świadczenie emerytalne w czerwcu, ponieważ szacuje się, iż w niektórych latach emeryci czerwcowi mogli utracić nawet 10% wymiaru świadczenia. Na ten fakt zwraca uwagę dr Tomasz Lasocki, ekspert z zakresu ubezpieczeń społecznych z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Dla przykładu, w roku 2019 na emeryturę przeszło łącznie 295 tys. osób, w tym w czerwcu tegoż roku to liczba 2,7 tys. osób, co stanowi około 9% ogółu.

Czy istnieje możliwość złożenia wniosku o emeryturę w innym miesiącu, niż czerwiec, jeśli akurat w tym miesiącu przypada na to stosowny czas?

Otóż okazuje się, że mimo, że większość emerytów mogła zadecydować o terminie złożenia wniosku o świadczenie emerytalne, to jednak nie była ta możliwość dla wszystkich. Bez wyboru zostali:

• renciści urodzeni w czerwcu
• beneficjenci świadczeń przedemerytalnych
• beneficjenci emerytur pomostowych

Bowiem z dniem osiągnięcia wieku emerytalnego ZUS dokonywał obliczenia na podstawie gorszego wskaźnika waloryzacji zgodnie z prawem.

Czy poszkodowani emeryci czerwcowi mogą liczyć na wsparcie i równe szanse na bazie zapisów Konstytucji RP?

W świetle zapisów Konstytucji wszyscy obywatele mają prawo do równej ochrony emerytalnej. Niedopuszczalne jest zatem obowiązywanie regulacji, która w konsekwencji jakiegokolwiek wymuszonego niezależnie od woli wnioskodawcy terminu prowadzi do ustalenia dyskryminującego zaniżonego świadczenia. Tego zdania jest dr Tomasz Zalasiński, konstytucjonalista i radca prawny w Kancelarii DZP.

Czy rząd ma zamiar zmienić sytuację dyskryminowanych czerwcowych emerytów?

Tak, rząd podjął próbę rozwiązania problemu czerwcowych emerytów jeszcze w czasie pandemii, jednakże zmiana miała dotyczyć wyłącznie osób składających wnioski w czerwcu 2020 roku. W kwestii emerytów z czerwca z lat poprzednich powstała propozycja nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia z dnia 13 października 1998 roku (Dz. U. 1998 nr 137 poz. 887), która znalazła się już w Senacie i jest tam procedowana.

Nowelizacja ta zakłada wprowadzenie zasad ustalania wymiaru emerytury w czerwcu w taki sam sposób, jak w maju, ale tylko jeśli skorzysta na tym ubezpieczony. W przepisach przejściowych jednak zapisano, że zmiany mają dotyczyć tylko obliczenia wymiaru świadczeń przyznanych:

• na wniosek złożony po 31 maja 2021 roku
• osobom, które osiągnęły wiek emerytalny po 31 maja 2021 roku
• osobom z przyznaną rentą rodzinną po zmarłych po 31 maja 2021 roku

Czy nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obejmująca ubezpieczonych tegorocznych i tych, którzy nabędą prawa emerytalne w larach następnych jest zgodna z Konstytucją RP?

Przepisy przejściowe nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zdecydowanie naruszają konstytucyjną zasadę równości i godzą w prawo do zabezpieczenia społecznego ponieważ kompletnie bezpodstawnie różnicują sytuację ubezpieczonych. Szczególnie dotyczy to pomijania w rozważaniach nowelizacyjnych emerytów czerwcowych z lat ubiegłych skupiając się na sytuacji osób, które przeszły na emeryturę w czerwcu obecnego roku lub dokonają tego w latach następnych.

Problem ten został zauważony min. przez rzecznika praw obywatelskich, który uznał, iż projektowane zmiany przepisów są niekonstytucyjne i skierował swoje stanowisko w tej sprawie do Senatu. Ocenia on, iż ograniczenie nowej regulacji wyłącznie do ustalenia wysokości emerytur w 2021 roku oraz w latach przyszłych jest całkowicie niezrozumiałe.

Take samo zdanie ma Stanisław Trociuk, zastępca rzecznika praw obywatelskich. Według niego problem powinien być uregulowany kompleksowo, zatem również odnośnie do świadczeń, których wymiar został ustalony w czerwcu lat ubiegłych.

Obaj przedstawicieli praw obywatelskich sugerują, iż całkiem zrozumiała jest opcja chęci naprawy błędnego klucza obliczeń wymiaru czerwcowych emerytur, ale bez pomijania jakiejkolwiek grupy społecznej i nie wystarczy wstecznie uregulować kwestii ustalenia wysokości emerytur z czerwca 2021 roku, a pominąć emerytur z lat poprzednich. Oboje liczą na to, iż podczas prac senackich cały temat zostanie kompleksowo omówiony i opisany tak, aby dotyczył wszystkich świadczeniobiorców, czyli przyszłych i obecnych.

Jaki jest powód braku chęci poszerzenia kręgu beneficjentów nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych?

Podczas prac w sejmie nad nowelizacją ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wiceminister rodziny i polityki społecznej, Stanisław Szwed tłumaczył, że nie zdecydowano się na poszerzenie kręgu czerwcowych beneficjentów o emerytów z lat ubiegłych z powodów finansowych, ponieważ rząd musiałby przeznaczyć na ten cel 4 mld zł.

Dr Tomasz Lasocki tłumaczy jednak, że nie ma na myśli rewaloryzacji wymiaru świadczenia emerytalnego obecnych czerwcowych emerytów wraz z jednoczesną spłatą wyrównania cofając się do pierwszej zaniżonej wypłaty, tylko wypłaty emerytury według nowych obliczeń od czasu, kiedy te nowe obliczenia zostały dokonane, a więc dopiero po wejściu w życie ustawy. Taka opcja byłaby całkowicie zgodna z konstytucją, a dałoby to podstawę wstrzymania zarzutów o niekonstytucyjnych działaniach rządu. 

Podsumowując, zaproponowana przez rząd naprawa przepisów o czerwcowych emerytach jest już procedowana w senacie, jednakże jej kształt wzbudza spore wątpliwości konstytucjonalistów z uwagi na fakt, iż z przyczyn ekonomicznych w rozważaniach pomijana jest część osób, w postaci sporej rzeszy obecnych emerytów, których liczba sięga niemal 130 tys. Jest to niezrozumiałe min. z powodu, iż to właśnie zaufanie emerytów jest podstawą polityki.