Problemy interpretacyjne wywołuje praca osoby w niepełnym wymiarze czasu pracy w przestrzeniach między dobowych. Niedawno problemem tym zajęli się przedstawiciele inspekcji pracy, rozstrzygając, iż tutaj również wystąpią nadgodziny średnio tygodniowe bądź też godziny ponadwymiarowe. Tym samym inspekcja pracy rozszerzyła wyjaśnienia dokonane przez przedstawicieli resortu rodziny.
Co zatem jest podstawą problemów osób wykonujących pracę w niepełnym wymiarze w kontekście przestrzeni między dobowych?
Generalnie polską specyfiką znacząco utrudniającą zarządzanie czasem pracy jest doba pracownicza, która zgodnie z założeniem ustawodawcy miała ułatwić rozliczanie czasu pracy, tymczasem niestety znacząco je skomplikowała. Jest ona bowiem powiązana z harmonogramem czasu pracy i nie pokrywa się z dobami kalendarzowymi, a co więcej, najczęściej przypada częściowo na dwie doby astronomiczne. Zgodnie bowiem z art. 128 par. 3 pkt 1 kodeksu pracy doba pracownicza to 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Przepisy kodeksu pracy nie przewidują jednak ciągłości dób pracowniczych i tym samym okazuje się, że występują przestrzenie czasowe, które nie są zaliczane do dób pracowniczych, gdyż przypadają pomiędzy dobami. To od dawna już budziło wątpliwości jak powinna być rozliczana dodatkowa praca, która przypada właśnie pomiędzy dobami pracowniczymi.
Z samej definicji doby wynika wyraźnie, iż jest ona powiązana z planowanym w harmonogramie czasu pracy rozpoczęciem pracy, a nie z faktycznym rozpoczęciem pracy w danym dniu przez pracownika. Stąd wcześniejsze przyjście do pracy w żadnym przypadku nie spowoduje przesunięcia doby pracowniczej i trzeba dodatkową pracę rozliczać z uwzględnieniem sztywno wyznaczonych dób pracowniczych.
Interpretując powyższe przepisy przedstawiciele Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w stanowisku z dnia 13 września 2013 roku określili, iż dodatkowa praca przypadająca między dobami pracowniczymi nie może być uznana za nadgodziny dobowe, bo nie przypada w dobie, a zatem musi być ona rozliczona jako nadgodziny przekraczające przeciętną tygodniową normę czasu pracy. Tym samym nadgodziny takie będą lepiej płatne, bowiem z tego tytułu przysługuje dodatek 100%, a nie 50% wynagrodzenia. W przypadku jednak pracodawców, u których obowiązuje dłuższy niż jednomiesięczny okres rozliczeniowy, mamy do czynienia z sytuacją, gdy dodatek ten zostanie wypłacony dopiero na koniec okresu rozliczeniowego wraz z pensją za jego ostatni miesiąc, a nie w bieżącym miesiącu.
A jak owo zagadnienie zinterpretowali przedstawiciele inspekcji pracy?
Otóż przedstawiciele Głównego Inspektoratu Pracy w stanowisku z dnia 1 grudnia 2022 roku potwierdzili prawidłowość wyżej wskazanego poglądu co do pracowników zatrudnionych na cały etat, dokonując ponadto szerokich wyjaśnień na temat sposobu rozliczenia pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy w przypadku, gdy ich dodatkowa praca wystąpi w przestrzeniach między dobowych.
Przedstawiciele inspekcji pracy wskazali, iż dodatkowa praca niepełnoetatowca przypadająca w przestrzeniach między dobowych musi być rozliczona w sposób standardowo przyjęty dla rozliczania czasu pracy takich pracowników. Wówczas kluczowe znaczenie ma sposób, w jaki w umowie o pracę określony został limit godzin ponadwymiarowych, wynikający z art. 155 kodeksu pracy. Podkreślono ponadto, iż również przy rozliczaniu dodatkowej pracy przypadającej w przestrzeni między dobowej należy te reguły stosować. Stąd też praca może być rozliczona jako godziny ponadwymiarowe, za które przysługuje jedynie normalne wynagrodzenie albo jako godziny ponadwymiarowe z dodatkiem jak za nadgodziny, w sytuacji, gdy dojdzie do przekroczenia limitu umownego godzin ponadwymiarowych.
Z podobną sytuacją będziemy mieć również do czynienia odnośnie poniedziałku, gdy pracownik po wolnym od pracy weekendzie nie rozpoczyna pracy o takiej porze, gdy kończy się u pracodawcy niedziela. Również w tym przypadku wystąpi kilka, a czasem nawet kilkanaście godzin przerwy między zakończeniem niedzieli, a rozpoczęciem doby pracowniczej wyznaczającej poniedziałek.
Pamiętać warto, iż w polskim prawie niedziela ma dwie definicje, mianowicie:
- dla pracowników placówek handlowych, w przypadku których trwa ona kalendarzowo, czyli od godziny 0:00 w sobotę do 24:00 w niedzielę
- dla wszystkich pozostałych pracowników, dla których za praca w niedzielę uważa się pracę wykonywaną między godziną 6:00 w tym dniu a godziną 6:00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina
W odniesieniu do obydwu tych przypadków wystąpią w praktyce sytuacje, gdy od końca niedzieli do początku poniedziałkowej doby pracowniczej przypadnie dodatkowa praca.
Taka dodatkowa praca zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy jest wliczana razem z innymi godzinami ponad wymiarowymi i następnie rozliczana wynagrodzeniem, bowiem przepisy kodeksu pracy nie przewidują możliwości udzielenia czasu wolnego od pracy w zamian za godziny ponadwymiarowe. Na zasadach przyjętych w umowie należy więc ustalić czy nie doszło do przekroczenia limitu godzin ponadwymiarowych i tylko gdy zostałby on przekroczony, pracownik za pracę przypadającą w przestrzeni międzydobowej otrzyma dodatki w wysokości dodatków za godziny nadliczbowe.
W praktyce gospodarczej spotkać można generalnie trzy sytuacje, gdy może dojść do rozliczenia dodatkowej pracy, mianowicie:
- praca między dwoma dobami, w sytuacji gdy harmonogram jest tak skonstruowany, iż praca w kolejnym dniu rozpoczyna się później niż w dniu poprzednim, przykładowo w poniedziałek od 8:00 do 16:00, we wtorek od 12:00 do 20:00, a dodatkowa praca wykonywana jest we wtorek pomiędzy 8:00, a 12:00
- praca po wolnej niedzieli, lecz przed rozpoczęciem pracy zaplanowanym w harmonogramie czasu pracy na poniedziałek, przykładowo niedziela trwa od 6:00 do 6:00, a w poniedziałek zaplanowana jest praca na drugiej zmianie od 14:00 do 22:00, a praca dodatkowa ma miejsce w poniedziałek pomiędzy 6:00 a 14:00
- praca po dniu wolnym od pracy udzielonym w tygodniu, a przed planowanym rozpoczęciem pracy zgodnie z harmonogramem, przykładowo w środę pracownik ma dzień wolny z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy, a w czwartek pracę zaplanowaną od 12:00 do 20:00, tymczasem praca dodatkowa przypada w czwartek przed godziną 12:00
Podsumowując, przedstawiciele inspekcji pracy rozstrzygnęli właśnie problem wykonywania obowiązków w przestrzeniach między dobowych przez osoby pracujące w niepełnym wymiarze czasu pracy. Okazuje się, że w ich przypadku również wystąpią nadgodziny średnio tygodniowe bądź też godziny ponadwymiarowe, tym samym Inspekcja pracy rozszerzyła wręcz wyjaśnienia resortu rodziny do tej pory obowiązujące.
