Specjalny zasiłek opiekuńczy jest szczególnym świadczeniem, które obwarowane zostało wieloma warunkami. Podczas jego przyznawania znaczenie ma wysokość miesięcznego dochodu w przeliczeniu na członka rodziny uzyskiwanego zarówno przez opiekuna, jak i osobę, którą się on zajmuje. Nie jest to jednak jedyny warunek, który należy spełnić, by mieć prawo do tego rodzaju szczególnego wsparcia.
Co powinniśmy wiedzieć o specjalnym zasiłku opiekuńczym?
Otóż bardzo często opieka, szczególnie nad starszym bądź też schorowanym członkiem rodziny, wymaga od opiekuna pełnego poświęcenia zarówno swojego czasu, jak i uwagi. Niestety taka sytuacja bardzo często wyklucza możliwość podjęcia wówczas pracy zarobkowej. By przynajmniej częściowo wynagrodzić wiążącą się z tym faktem utratę dochodów, ustawodawca wprowadził specjalny zasiłek opiekuńczy. Jednakże jego otrzymanie obwarowana jest wieloma warunkami.
Specjalny zasiłek opiekuńczy wynika z przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 615 ze zm., zwana dalej ustawą o świadczeniach rodzinnych). Zgodnie z art. 16a ust. 1 tejże ustawy specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje małżonkowi albo osobom na których ciąży obowiązek alimentacyjny. Jednakże do otrzymania tego świadczenia konieczne jest spełnienie pewnych wymagań. Chodzi tutaj szczególnie o te osoby, które nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej bądź też rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej po to, by podjąć opiekę nad współmałżonkiem bądź inną osobą, z którą łączy je obowiązek alimentacyjny.
Sam brak aktywności zawodowej musi mieć konkretny cel, a mianowicie być związanym ze sprawowaniem stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Dodatkowo w przypadku nieletnich mowa jest o konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Zatem podstawą przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego jest związek pomiędzy obowiązkiem alimentacyjnym, a koniecznością jego wypełnienia, w zakresie sprawowania opieki nad wymagającą jej osobą, poprzez rezygnację z aktywności zawodowej. Stąd też o ów zasiłek można starać się przede wszystkim wówczas, gdy dana osoba wymaga właściwie stałej opieki, której w żaden sposób nie można pogodzić z zarobkowaniem.
Ważne jest przy tym, iż dla ustalenia prawa do wskazanego specjalnego zasiłku opiekuńczego nie ma znaczenia to, czy ubiegający się o to świadczenie posiada status osoby bezrobotnej czy też zarejestrowanej w powiatowym urzędzie pracy jako osoba poszukująca pracy. Znaczenie ma natomiast wysokość miesięcznego dochodu w przeliczeniu na członka rodziny i to uzyskiwanego zarówno przez rodzinę osoby sprawującej opiekę, jak i rodzinę osoby wymagającej opieki.
Samą wysokość dochodu uprawniającego wnioskodawcę do otrzymania specjalnego zasiłku opiekuńczego ustala się tak samo jak w przypadku spraw o zasiłek rodzinny, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności. Procedura określania tej kwoty wynika z art. 19 ustawy o świadczeniach rodzinnych i obecnie wynosi ona 764 zł.
Co zatem ma kluczowe znaczenie w kontekście określenia prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego?
Generalnie kluczową kwestią podczas określania kto ma prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, jest ustalenie zakresu obowiązku alimentacyjnego oraz osób, które muszą się z niego wywiązywać. By te kwestie rozstrzygnąć należy sięgnąć do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. I w zgodzie z art. 128 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu uprawnionemu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Ów obowiązek obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Myśląc o obowiązku alimentacyjnym najczęściej zakładamy, iż są to obowiązki finansowe rodziców względem dzieci. Tymczasem jak wynika to z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jest to o wiele szerszy obowiązek. Polega on bowiem na dostarczaniu przez zobowiązanego do świadczeń alimentacyjnych na rzecz osoby, która jest do nich uprawniona, środków utrzymania. I w tym kontekście nie chodzi tylko o pieniądze, gdyż obowiązek alimentacyjny może zostać wypełniony poprzez zapewnienie wyżywienia, mieszkania, opieki, wizyt lekarskich i temu podobnych. W stosunku do dzieci dodatkowo wchodzą w grę jeszcze środki wychowania, a więc między innymi edukacja.
Sam obowiązek alimentacyjny dotyczy rodzeństwa i krewnych w linii prostej, a zatem przykładowo rodziców i dzieci czy też dziadków oraz wnuków. Alimenty działają jednakże w dwie strony, czyli najczęściej tego rodzaju świadczenie wypełniają rodzice wobec swoich dzieci, lecz gdy dzieci się usamodzielnią, a rodzice wymagają opieki, obowiązek przechodzi na drugą stronę, czyli wówczas dzieci muszą zapewnić swoim rodzicom środki utrzymania. Pod warunkiem oczywiście, iż nie są oni w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb. Warto również podkreślić to, iż alimenty, zwłaszcza gdy nie dotyczą dzieci, polegają na zaspokajaniu podstawowych potrzeb.
A co jeszcze ma znaczenie w kontekście specjalnego zasiłku opiekuńczego z powiązanym z nim obowiązkiem alimentacyjnym?
Generalnie powiązanie wypłaty specjalnego zasiłku opiekuńczego z obowiązkiem alimentacyjnym nie sprowadza się jedynie do określenia kręgu osób, którym takowe świadczenie przysługuje. Z tego bowiem specjalnego zasiłku mają prawo korzystać jedynie ci, którzy faktycznie wywiązują się z obowiązku alimentacyjnego, a więc faktycznie sprawują opiekę nad swoim współmałżonkiem bądź krewnym w linii prostej. W tym przypadku sam fakt pozostawania w związku małżeńskim czy też posiadania bliskich więzów krwi z osobą wymagającą stałej opieki nie jest wystarczający.
W tym kontekście orzecznictwo jest dość jednolite i konsekwentnie odmawiające prawa do pobierania specjalnego zasiłku opiekuńczego osobom, które lekceważą swoje obowiązki alimentacyjne. W zasadzie przyjęcie odmiennej perspektywy stanowiłoby całkiem spore pole do nadużyć. Z drugiej strony jednak faktyczne sprawowanie opieki nad wymagającą tego osobą samo w sobie nie uprawnia do pobierania specjalnego zasiłku opiekuńczego. W tym kontekście chodzi zarówno o sytuację, gdy przed opiekunem istnieją osoby, na których w pierwszej kolejności ciąży obowiązek alimentacyjny, jak i wtedy, gdy opiekę taką sprawuje osoba niebędąca współmałżonkiem lub krewnym w linii prostej osoby wymagające stałej opieki.
Podsumowując, specjalny zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem, który ustawodawca wprowadził, by wynagrodzić osobom podejmującym się opieki nad osobami tego wymagającymi, niemożność podjęcia pracy zarobkowej. Aby jednak takie świadczenie otrzymać należy pamiętać, iż jest ono obwarowane kryterium dochodowym, a znaczenie ma wysokość miesięcznego dochodu w przeliczeniu na członka rodziny uzyskiwanego zarówno przez opiekuna, jak i również osobę, którą się on zajmuje. Przy czym kluczową kwestią przy ustalaniu tego kto ma prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego jest to, czy osoba ta ma wynikający z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny wobec osoby wymagającej opieki.
