Pojawia się wiele wątpliwości i pytań bez jednoznacznych odpowiedzi w kwestii zapowiadanych uprawnień ochronnych dla rodziców i opiekunów w projekcie Strategii Demograficznej 2040, które nie są przedstawiane jasno i kompleksowo, że aż trudno obecnie ocenić, czy będą one optymalnie spełniały swoją rolę. Pomysł wprowadzenia powyższych udogodnień wpłynie na gospodarkę i zasady dotyczące pracowników, a jest efektem chęci poprawy dzietności w Polsce, które z roku na rok maleje.
Jakiego typu pytania rodzą się w temacie omawianych ułatwień dla rodziców i opiekunów, które są tak lakonicznie i enigmatycznie zapowiadane w projekcie Strategii Demograficznej 2040?
Zapowiadane uprawnienia ochronne dla rodziców i opiekunów w projekcie Strategii Demograficznej 2040 zamiast rozwiewać wątpliwości, właśnie je generują. Pojawiają się pytania, na które trudno znaleźć odpowiedzi, a mianowicie między innymi:
- jak szeroka będzie ochrona ojców przed zwolnieniami?
- czy należy różnicować sytuację rodziców i opiekunów w zależności od tego, czy zawarli związek małżeński?
- czy pracodawcy powinni pozyskiwać informacje o osobistych sprawach zatrudnionego?
Tych pytań jest więcej, a założenia projektu nie dają na nie odpowiedzi, natomiast przecież chyba nikomu nie trzeba tłumaczyć, że efektywność całego planu zależy w głównej mierze od takich właśnie szczegółów. Jeśli bowiem konkretne rozwiązania będą łatwe do obejścia lub po prostu niepraktyczne, nie mają możliwości wpłynąć w istotny sposób na poprawę warunków pracy rodziców i opiekunów.
O jaką konkretnie ochronę dla rodziców i opiekunów chodzi w projekcie Strategii Demograficznej 2040?
Projektowane uprawnienia mają kilka wątków, ale ich wspólnym celem ma być rozszerzenie ochrony przed zwolnieniami z pracy rodziców i opiekunów. Zyskać mają ojcowie w okresie pierwszego roku życia dziecka, a jeśli zawarli związek małżeński, ochrona ma obowiązywać także podczas całej ciąży ich żony, a matki dziecka. Ochrona ma dotyczyć kobiet, ale nie tylko w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, który trwa rok od dnia porodu, jeśli kobieta skorzysta z pełnego wymiaru, ale także przez kolejny, dodatkowy rok po powrocie do pracy po obu wykorzystaniu urlopów, bez konieczności obniżania im etatów.
Czy silniejsza ochrona dla rodziców i opiekunów w projekcie Strategii Demograficznej 2040 obejmuje także rodzica lub opiekuna, który skorzystał z obniżenia etatu, a który obecnie zbyt silnie chroniony nie jest?
To bardzo ważka kwestia. Obecnie silna ochrona przysługuje kobietom w ciąży i rodzicom lub opiekunom przebywającym na urlopie macierzyńskim bądź rodzicielskim. W takim przypadku można wypowiedzieć umowę o pracę jedynie w razie upadłości lub likwidacji pracodawcy, a zwolnienie w trybie dyscyplinarnym jest uwarunkowane od zgody związku zawodowego.
W przypadku rodzica bądź opiekuna, który skorzystał z obniżenia etatu ochrona jest obecnie zdecydowanie słabsza. Jeśli pracodawca zatrudnia powyżej 20 pracowników, może wypowiedzieć umowę takiego rodzica lub opiekuna w trybie zwolnień grupowych lub nawet indywidualnie, jeśli przyczyna leży po stronie zatrudniającego, jak chociażby likwidacja stanowiska pracy.
Zapisy projektu Strategii Demograficznej 2040 nie dają odpowiedzi, czy przewidywana jest jakakolwiek zmiana w tym zakresie.
Jakie stanowisko w sprawie zapowiadanych uprawnień ochronnych dla rodziców i opiekunów w projekcie Strategii Demograficznej 2040 mają eksperci?
Dr Magdalena Zwolińska, adwokat i partner w kancelarii NGL Legal podaje, że dopuszczalne jest zwolnienie z przyczyn ekonomicznych i obecnie często się to praktykuje. Projekt Strategii Demograficznej 2040 zakłada rozszerzenie przepisu i objęcie ochroną matek przez rok od powrotu do pracy z urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego niezależnie od wymiaru czasu pracy. Taki zapis w projekcie sugeruje, że kobiety wracające do pracy po urlopie płatnej opieki nie będą zmuszone do obniżania wymiaru etatu w celu zyskania lepszej gwarancji utrzymania zatrudnienia, ale nie oznacza to, że ich ochrona będzie silniejsza. W przedsiębiorstwach średnich i dużych nadal będzie można zwalniać z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. W kwestii ochrony mężczyzn projekt Strategii Demograficznej 2040 nie zawiera żadnych wskazówek, czy przewiduje się zwiększenie ochrony płci brzydszej w zakresie ewentualnych możliwości zwolnienia z pracy.
Czy przedstawiciele mikro i małych przedsiębiorstw (do 19 pracowników) mogą mieć jakieś obawy w temacie projektowanego zwiększenia uprawnień ochronnych dla rodziców i opiekunów?
Otóż tak, małe podmioty mogą znacznie bardziej odczuć rozszerzenie ochrony rodziców i opiekunów przed ich ewentualnym zwolnieniem. Nietrudno wówczas sobie można wręcz wyobrazić kłopot przedsiębiorców – pracodawców w przypadku zatrudniania np. 5 pracowników, z których 3 podlega specjalnej ochronie.
Grażyna Spytek-Bandurska, ekspert Federacji Przedsiębiorców Polskich podkreśla, że trzeba wziąć też pod uwagę to, że zmiany dotyczące zwiększenia ochrony części pracowników spowodują niewątpliwą zmianę relacji między pracownikami, gdzie część będzie w pewnym sensie uprzywilejowana. Dołączą do grup już wcześniej uprzywilejowanych, jak związkowcy, kobiety w ciąży, rodzice na urlopach związanych z rodzicielstwem, osoby w wieku przedemerytalnym czy społecznych inspektorów pracy. To zmiana negatywnie oceniana przez samych zatrudnionych, a szczególnie tych, którzy nie należą do żadnej z uprzywilejowanych grup.
Czy projektowane zmiany mogą wpłynąć na zachwianie zasady równego traktowania pracowników, chronionej zresztą prawem?
Odpowiedź jest prosta i oczywista – tak. Szczególnie propozycja ochrony małżonków przyszłych matek, którzy byliby chronieni w okresie ciąży swoich żon. Takiego uprawnienia nie mieliby przyszli ojcowie w nieformalnych związkach. Propozycja zmian tego nie przewiduje, ale to jest w pewnym sensie zrozumiałe, ponieważ gdyby takowa ochrona przysługiwała także w związkach nieformalnych, mogłoby to doprowadzić do sporych nadużyć lub wymuszałoby utworzenie kolejnych stosownych regulacji mających na celu sposób określenia ojca dziecka, jak na przykład na podstawie oświadczenia matki, czy też sądowego uznania ojcostwa dziecka poczętego. Trudno ocenić jakimi intencjami kierowali się projektodawcy, jednakże jakkolwiek spojrzeć na to zagadnienie, proponowane rozwiązania budzą spore wątpliwości.
Czy poza proponowanymi zmianami w zakresie ochrony rodziców lub opiekunów przed zwolnieniami z pracy, w projekcie Strategii Demograficznej 2040 są jeszcze inne pomysły zmian?
Planowana zmiana dotyczy także obostrzeń w zawieraniu umów na czas określony. Otóż z osobą do 40-go roku życia będzie można podpisać maksymalnie dwie umowy na czas określony na nieprzekraczający 15 miesięcy, a z osobami po 40-ym roku życia trzy umowy na maksymalnie 33 miesiące. Zdecydowanie gorzej będą zatem traktowane osoby, których rodzicielstwo rozpoczęło się w późniejszym wieku, co w obecnych czasach stało się dość popularne. Takie różnicowanie pracowników jest bardzo niesprawiedliwe i wręcz kompletnie niezrozumiałe.
Czy poza zwiększoną ochroną rodziców lub opiekunów przed zwolnieniem z pracy oraz nowych obostrzeń w zawieraniu umów na czas określony, projekt Strategii Demograficznej 2040 przewiduje coś jeszcze?
W projekcie Strategii Demograficznej 2040 znajdują się jeszcze inne uprawnienia, które zyskają pracownicy – rodzice lub opiekunowie dzieci, a mianowicie:
- gwarancja elastycznej pracy dla kobiet w ciąży oraz rodziców dzieci do czwartego roku życia (praca zdalna, hybrydowa lub elastyczny czas pracy)
- możliwość pracy w zmniejszonym wymiarze godzin dla kobiet w ciąży oraz rodziców dzieci do czwartego roku życia poszerzona o zapis, że pracodawca nie może dyskryminować pracownika ze względu na wymiar etatu
- możliwość równoczesnego stosowania kilku elastycznych rozwiązań, w zależności od charakteru wykonywanej pracy, na podstawie porozumienia pracodawcy z zatrudnionym
Jak odnoszą się proponowane zmiany przepisów do coraz większej ingerencji w życie prywatne pracowników, chociażby w zakresie pozyskiwania danych na tematy dotychczas niedostępne dla pracodawców?
Dla uzyskania lepszej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem, konieczne będzie uzyskanie od nich stosownych i szczegółowych informacji na temat ich rodzin, szczególnie ciąż małżonek. W przeciwnym wypadku uprawnień takowych nie otrzymają. Tożsamo będzie w kwestii zawierania małżeństw, gdzie decyzje o zmianie stanu cywilnego, czyli dość osobistej miary, mogą być podejmowane w oparciu o chęć uzyskania dodatkowej ochrony przed zwolnieniem z pracy.
Grażyna Spytek-Bandurska poddaje w wątpliwość zasadność omawianych zmian. Ochrona kobiet w ciąży jest wynikiem sugerowania się obiektywnymi przyczynami medycznymi i zdrowotnymi, a jej rozszerzenie na ojców-małżonków stanowi doskonałe pole do nadużyć i jest niezrozumiałe. Na dodatek nie ma żadnej gwarancji, że wszystkie propozycje zmian w projekcie Strategii Demograficznej 2040 będą miały jakikolwiek wpływ na dzietność.
Podsumowując, w efekcie chęci poprawy dzietności w Polce zaproponowane zostały zmiany przepisów dotyczących uprawnień ochronnych dla rodziców i opiekunów w projekcie Strategii Demograficznej 2040. W ich efekcie pojawiły się wątpliwości i pytania, które w znacznej części pozostają bez jednoznacznych odpowiedzi. Tak, jak zrozumiałe są kwestie chęci zwiększenia ochrony kobiet w ciąży, a także przebywających na urlopach związanych z macierzyństwem oraz powracających po przerwie do pracy, tak niekoniecznie przeniesienie tych uprawnień i ochrony na ojców. Czas pokaże w jakiej formie będą ostateczne zmiany przepisów oraz jak wpłyną one na poprawę dzietności w Polsce.