Urzędnik inspekcji pracy tylko objaśnia prawo pracy

Urzędnik Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) dokonuje tylko objaśnień prawa pracy. Jego interpretacje są zatem niewiążące, gdyż nie mają one statusu oficjalnej wykładni. Tak wynika z aktualnego stanu przepisów prawa.

Jak zatem wygląda obecnie sytuacja z dokonywanymi przez urzędników inspekcji pracy interpretacjami przepisów prawa pracy?

Generalnie inspekcja pracy kojarzy się przede wszystkim z kontrolami pracodawców, to jednak kompetencje urzędników PIP wykraczają poza funkcje kontrolne i nadzorcze. Do zadań inspekcji należy zatem również udzielanie porad prawnych, co ma zasadniczo służyć ograniczaniu zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników, jak i wzmocnieniu przestrzegania prawa pracy.

Ważnym jest jednak, iż taka porada ze strony PIP nie jest jednak bezpośrednio wiążąca dla zwracającego się o jej udzielenie. Nawet bowiem, jeżeli pracodawca się do niej nie zastosuje, to w razie ewentualnego sporu przed sądem może on udowodnić, iż to on miał rację, a nie osoba udzielająca porady ze strony inspekcji pracy.

Z czego wynika taki stan rzeczy w zakresie uprawnień inspekcji pracy?

Otóż organizację, zadania i sam przebieg postępowania kontrolnego reguluje ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy. I zgodnie z zapisami owej ustawy PIP jest organem powołanym przede wszystkim do sprawowania nadzoru i kontroli odnośnie przestrzegania prawa pracy, jak i udzielania porad prawnych.

W zakresie porad prawnych szczegóły określone są w zarządzeniu nr 85/18 głównego inspektora pracy z dnia 19 grudnia 2018 roku w sprawie przyjmowania, rozpatrywania i załatwiania skarg i wniosków oraz udzielania porad w jednostkach organizacyjnych Państwowej Inspekcji Pracy.

Sam wniosek o wyjaśnienie zagadnienia prawnego może złożyć osoba fizyczna lub prawna w formie elektronicznej lub pisemnej. Przyjęta jest zasada, iż wniosek jest rozpatrywany przez jednostkę organizacyjną inspekcji pracy właściwą według miejsca zamieszkania lub pobytu albo siedziby wnioskodawcy. Odpowiedź winna być udzielona niezwłocznie, lecz gdy wymaga postępowania wyjaśniającego, to odpowiedź powinna być udzielona nie później niż w przeciągu 1 miesiąca (w przypadku porady szczególnie skomplikowanej – do 2 miesięcy).

Sama odpowiedź powinna być udzielona według wzoru, które również wspomniane już zarządzenie nr 85/18 zawiera. Ważnym jest też, iż porady prawnej udziela nie inspekcja jako urząd, lecz konkretna osoba, będąca jej pracownikiem. Poza tym we wzorze odpowiedzi udzielanej przez inspekcję pracy zawarta jest następująca informacja: „Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie ustalonym w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2018 r. poz. 623 z późn. zm.)”.

Jeżeli natomiast zakres wniosku o udzielenie porady wykracza poza ustawowe kompetencje urzędu, to wnioskodawca zostanie o tym pouczony, by móc zwrócić się do właściwego adresata.

Jakie jest zatem powodzenie owej funkcji poradniczej inspekcji pracy?

Otóż zyskała ona szczególnie na znaczeniu w okresie epidemii wirusa SARS-CoV-2 wywołującego chorobę COVID-19, gdy zaczęły się pojawiać nowe regulacje prawne dotyczące zarówno pracowników, jak i osób pracujących w oparciu o inne formy zatrudnienia.

Wprowadzane nowe przepisy wywoływały sporo wątpliwości w odniesieniu do zasad ich stosowania, a największym utrudnieniem było to, iż część nowych regulacji dotyczyła sfery na styku prawa pracy i zasad sanitarnych. Taki też styk tematyczny powodował również problemy po stronie inspekcji pracy w kwestii zakwalifikowania danego pytania, czy inspektorzy są uprawnieni do udzielania danej odpowiedzi.

Takimi trudnymi zagadnieniami były chociażby kwestie czy pracodawca ma prawo albo obowiązek kierowania zatrudnionych na testy oraz szczepienia przeciwko COVID-19. W tym zakresie inspektorzy powinni odnieść się jedynie do przepisów prawa pracy, nie dokonując interpretacji nie mieszczących się w granicach ustawowego działania PIP, przepisów dotyczących przeprowadzania testów lub poddawania się szczepieniom.

Co jeszcze ma znaczenie w kontekście interpretacji urzędników inspekcji pracy?

Wartym podkreślenia jest to, iż porada prawna udzielona przez inspektora pracy nie jest indywidualną interpretacją, którą wydaje chociażby ZUS w odniesieniu do składek. Jedną z różnic jest chociażby to, iż występując o poradę prawną do PIP nie trzeba przedstawiać własnego stanowiska w sprawie, jak jest to wymagane przy występowaniu o wydanie interpretacji prawnej.

Generalnie nie ulega wątpliwości, iż wnioskodawca musi zastosować się do przepisów prawa powszechnie obowiązującego przywołanych przez udzielającego odpowiedzi na poradę. Jednak nie oznacza to związania wnioskodawcy treścią samej porady, czyli interpretacją przepisów zaprezentowaną przez konkretnego pracownika PIP w ramach udzielonej porady. Ta odpowiedź nie jest bowiem wykładnią legalną, czyli dokonaną przez organ wskazany przez ustawodawcę.

Pomimo też tego, iż porady kierowane są do konkretnego adresata, często pojawiają się one jako rzekomo wiążące wykładnie przepisów dokonane przez inspektorów pracy. W tym kontekście podkreślić należy, iż nie ma przepisów, które zabraniałoby udostępniania porady przez wnioskodawcę. Po jej otrzymaniu może bowiem dystrybuować ją do nieograniczonego kręgu odbiorców.

Z drugiej strony powstaje pytanie o użyteczność takiej porady i o to, czy istnieje możliwość jej wykorzystania chociażby podczas kontroli PIP (zwłaszcza wówczas, gdy mamy do czynienia z podobną problematyką). W tym kontekście nie ma żadnych przeciwskazań, by podmiot kontrolowany posłużył się taką interpretacją, dowodząc swoich racji.

Jednakże pamiętać należy, iż porada udzielona przez osobę zatrudnioną w PIP nie stanowi jedynie obowiązującej i słusznej interpretacji przepisów. Inspektor dokonujący kontroli ma status niezależnego organu, który ma prawo do własnej oceny stanu faktycznego. Zatem może dojść do sytuacji, iż inną interpretację zaprezentował pracownik PIP w poradzie prawnej, a inną inspektor dokonujący kontroli w przedsiębiorstwie.

Podsumowując, w kompetencjach inspekcji pracy jest również udzielanie porad prawnych pracodawcom, jak i osobom fizycznym, z zakresu prawa pracy i przestrzegania przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Co ważne jednak, taka porada udzielana jest przez konkretnie podpisanego pod nią pracownika inspekcji i nie stanowi sama w sobie obowiązującej wykładni przepisów prawa. Zatem równie dobrze zdarzyć się może, iż podczas kontroli w przedsiębiorstwie inspektor jej dokonujący zastosuje inną, własną interpretację. To generalnie nie jest chyba najszczęśliwsze rozwiązanie, szczególnie dla przedsiębiorców, lecz póki co taki jest obecny stan prawny w tym zakresie.