W ramach nowelizacji kodeksu pracy dojść może do wzrostu znaczenia związków zawodowych. Sprzyjać temu może chociażby wprowadzenie wymogu konsultowania z przedstawicielami załogi wypowiedzeń umów terminowych. Poza tym szansą na wzmocnienie organizacji pracowniczych są również procedury w sprawie sygnalistów, pracy zdalnej, jak i badania kierowców.
Jak zatem zmienić się może rola i postrzeganie związków zawodowych?
Generalnie wzrost znaczenia związków zawodowych może być ubocznym efektem wprowadzenia w życie trzech rządowych projektów, mianowicie dwóch nowelizacji kodeksu pracy oraz ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia przepisów (czyli ustawy o sygnalistach).
I chociaż teoretycznie żaden z powyższych projektów nie dotyczy wprost spraw związkowych, to jednak zawierają one rozwiązania, które w praktyce zwiększą rolę organizacji zakładowych. Pracodawcy będą bowiem zobowiązani do konsultowania ze związkowcami takich kwestii, jak:
- zwolnienia osób zatrudnionych na czas określony
- zasady stosowania pracy zdalnej
- zasady badania trzeźwości pracowników
Poza tym działacze związkowi skorzystać mogą również na wprowadzanej ochronie przed zwolnieniem w razie zgłaszania naruszeń dotyczących bezpieczeństwa, zamówień publicznych czy też ochrony danych osobowych.
Dla zmiany roli i funkcjonowania związków zawodowych zdecydowanie najważniejsza będzie nowelizacja kodeksu pracy zakładająca konieczność uzasadniania i konsultacji wypowiedzeń umów zawartych na czas określony. Pracodawca bowiem będzie musiał powiadomić organizację reprezentującą zatrudnionego o zamiarze wymówienia jego umowy, podając przyczynę i uzasadnienie. W tym przypadku negatywna odpowiedź związku nie ma mocy wiążącej, lecz w sumie najważniejsza jest już sama zapowiedź zwolnienia.
Nie jest bowiem żadną tajemnicą, iż w praktyce związkowcy często ostrzegają pracowników, których pracodawca zamierza zwolnić, a ci wówczas starają się uniknąć wymówienia (przykładowo poprzez uzyskanie zwolnienia lekarskiego). Wprawdzie przynależność do organizacji związkowej nie daje gwarancji zatrudnienia, lecz pracownik chociaż szybciej dowiaduje się o możliwym zwolnieniu, mając wówczas czas chociażby na podjęcie działań mających owo zwolnienie opóźnić. Poza tym podwładny znał będzie już wcześniej powody zwolnienia, mogąc się ewentualnie przygotować do jego zaskarżenia.
Zatem wprowadzenie wymogu uzasadniania i konsultacji ze związkami zawodowymi wypowiedzeń umów zawartych na czas określony może wpłynąć na wzrost zainteresowania zrzeszaniem się w związkach zawodowych. Zdaniem doktora Jakuba Szmita z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, eksperta NSZZ „Solidarność”, fakt, iż przynależność do związku zawodowego przynosi korzyści zatrudnionemu, ma na pewno wpływ na podejmowanie decyzji o ewentualnym wstąpieniu w szeregi danego związku. A projektowana zmiana na pewno wzmocni pozycję związków zawodowych, chociaż trzeba pamiętać, iż liczba osób pracujących na terminowych kontraktach maleje, a rośnie liczba osób zatrudnionych na czas nieokreślony.
A jak skutki projektowanych zmian oceniają pracodawcy?
Niewątpliwie dostrzegają oni potencjalne skutki projektowanych zmian, negatywnie oceniając ich wpływ, szczególnie w odniesieniu do umów terminowych. Jak zauważa profesor Jacek Męcina, doradca zarządu Konfederacji Lewiatan, objęcie pracodawców obowiązkiem uzasadniania i konsultacji wypowiedzenia i zwolnienia pracowników zatrudnionych na czas określony jest odejściem od postanowień kompromisu zawartego w 2014 roku.
Poza tym projektowane przepisy przewidują możliwość roszczenia o przywrócenie do pracy dla zwalnianego pracownika, co przyczynić się może do ponownego odchodzenia od zatrudnienia etatowego i szerszego stosowania umów cywilnoprawnych. To zaś będzie niewątpliwie krok wstecz, gdy tymczasem obecnie funkcjonujące rozwiązania miały przyczynić się do poprawy jakości pracy, czego efekty są zauważalne i potwierdzają to statystyki.
Co też ważne, w ostatnim czasie poprawia się również postrzeganie roli i skuteczności organizacji pracowniczych (zapewne również w związku z kryzysem wywołanym epidemią i obawami o utratę pracy). Z badania przeprowadzonego przez CBOS w październiku ubiegłego roku wynika, iż:
- 25,0% osób uznaje związki zawodowe za efektywne (w 2019 roku tak oceniało związki zawodowe 22,0% osób, a w roku 2017 jedynie 14,0% osób)
- 23,0% osób uważa, że ich działalność nie wywołuje żadnych skutków (w 2019 roku tak oceniało związki zawodowe 24,0% osób, a w roku 2017 34,0% osób)
Co jeszcze może mieć wpływ na pozycję związków zawodowych?
Generalnie pozycje związków zawodowych wzmocnić mogą również projektowane przepisy w sprawie pracy zdalnej, jak i odnośnie weryfikowania trzeźwości. W myśl bowiem projektowanych przepisów, w przypadku pracy wykonywanej zdalnie, zasady pokrycia pracownikowi kosztów świadczenia pracy z domu trzeba będzie określać w porozumieniu zawartym ze związkami zawodowymi. A jeśli do tego porozumienia nie dojdzie, reguły te samodzielnie określi pracodawca, choć i tak muszą one uwzględniać ustalenia zawarte ze związkami zawodowymi.
Podobne zasady dotyczyć mają weryfikowania trzeźwości zatrudnionych. W tym przypadku grupę osób, jak i sposób oraz częstotliwość badań, trzeba będzie ustalać w układzie zbiorowym lub regulaminie pracy, co w praktyce oznacza w uzgodnieniu bądź co najmniej po konsultacji ze związkami zawodowymi.
Pracodawcy czekają na te przepisy, szczególnie w odniesieniu do możliwości przeprowadzania wyrywkowych kontroli trzeźwości. Jak jednak wskazuje Izabela Zawacka, radca prawny i partner w Kancelarii Zawacka Rdzeń Prawo Przedsiębiorstw i HR, przedstawiciele związków zawodowych mogą taką sytuację wykorzystać i uzależnić swoją zgodę na takie kontrole od innych przedstawianych przez nie żądań. Taktykę taką zastosowały już one wcześniej, przykładowo, gdy pracodawcy chcieli uregulować kwestie monitoringu w zakładach pracy. Zatem zdecydowanie lepiej by było, gdyby zasady weryfikowania trzeźwości nie były poddawane negocjacjom ze strony związków zawodowych.
Kolejnym bonusem dla związkowców może być projekt ustawy o sygnalistach. W praktyce bowiem związkowcy mają wiedzę (często nieformalną) na temat wewnętrznych nieprawidłowości, w tym również w zakresie bezpieczeństwa produktów, transportu czy też ochrony konsumentów, danych osobowych czy też prywatności. I osoba, która je zgłosi, będzie chroniona przed działaniami odwetowymi, jak chociażby zwolnienie z pracy, wstrzymanie awansu, obniżka pensji czy też przeniesienie na inne stanowisko.
Zdaniem doktora Jakuba Szmita, powyższa regulacja ma pozytywne znaczenie dla związków zawodowych, gdyż może ułatwić im poszerzenie swej sfery działania poza tradycyjnie rozumiane prawo pracy. Pytanie jednak, czy związkowcy będą tym zainteresowani, gdyż zazwyczaj potencjalne naruszenia nie będą obejmować zagadnień im bliskich, jak chociażby przypadków dyskryminacji czy też mobbingu.
Podsumowując, planowane zmiany w prawie sprawić mogą pośrednio, iż wzrośnie rola i znaczenie organizacji związkowych w zakładach pracy. W tym kontekście mowa jest szczególnie o planowanych nowelizacjach kodeksu pracy, jak i ustawie o sygnalistach. Wszystkie te zmiany sprawiają bowiem, iż pracodawca zasięgać będzie musiał opinii strony związkowej i dokonywać z nią odpowiednich uzgodnień. To też wpłynąć może na postrzeganie związków zawodowych przez samych pracowników i zwiększyć ich poziom zainteresowania wśród pracowników.
