W dobie panującej epidemii i zwiększonej ilości absencji chorobowych pracowników, niekiedy pracodawca staje przed koniecznością dokonania zmian w rozkładzie czasu pracy. Okazuje się jednak, iż zmiana taka nie powinna być przeprowadzona z dnia na dzień, ponieważ musi zostać poprzedzona wprowadzeniem zmian do regulaminu pracy. W przypadku niedokonania tego w ten sposób, może ona zostać uznana za wykroczenie.
Co zatem należałoby wiedzieć o rozkładzie czasu pracy i jego zasadach?
Sam rozkład czasu pracy rozumieć należy jako sposób rozplanowania czasu, w którym pracownik jest zobowiązany pozostawać w dyspozycji pracodawcy w poszczególnych dniach i tygodniach okresu rozliczeniowego, z uwzględnieniem ograniczeń właściwych dla organizacji czasu pracy, w ramach której pracownik jest zatrudniony.
Ów rozkład czasu pracy może być sporządzony w formie pisemnej lub elektronicznej na okres krótszy niż okres rozliczeniowy, obejmując jednak co najmniej jeden miesiąc. Przekazać go należy pracownikowi najpóźniej na tydzień przed rozpoczęciem pracy w okresie, którego on dotyczy. Pracodawca nie ma natomiast obowiązku sporządzania rozkładu czasu pracy, jeżeli:
- rozkład czasu pracy pracownika wynika z prawa pracy, obwieszczenia, o którym mowa w art. 150 kodeksu pracy (KP) bądź treści umowy o pracę
- w porozumieniu z pracownikiem ustali czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań
- na pisemny wniosek pracownika pracodawca stosuje do niego rozkłady czasu pracy, o których mowa w art. 140.1 KP
- na pisemny wniosek pracownika pracodawca ustalił mu indywidualny rozkład czasu pracy
Samo sporządzenie i przekazanie pracownikowi jego rozkładu czasu pracy stanowi obowiązek pracodawcy, jednakże w okolicznościach określonych w art. 129 par. 4 KP pracodawca będzie z tego obowiązku zwolniony.
Jak zatem przepisy odnoszą się do zmian rozkładu czasu pracy?
Generalnie przepisy KP nie odnoszą się do procedury zmian rozkładu czasu pracy. W tym kontekście, zgodnie ze stanowiskiem Państwowej Inspekcji Pracy (PIP), zmiany są dopuszczalne jedynie w sytuacjach określonych w zakładowych źródłach prawa pracy (czyli w przypadku długotrwałej nieobecności pracownika bądź choroby innego pracownika) oraz w KP (przykładowo, w sytuacji konieczności udzielenia czasu wolnego w zamian za pracę w nadgodzinach lub konieczności udzielenia dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę lub święto). Stąd też, jeżeli dopuszczalność zmiany harmonogramu czasu pracy nie wynika z tych przesłanek prawnych, jest niedopuszczalna.
Podobnego zdania są również urzędnicy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, którzy w dokumencie z dnia 18 października 2013 roku piszą, iż: „Z przepisu tego nie wynika wprost, że dopuszczalne jest dokonywanie zmian w rozkładzie czasu pracy pracownika, jednak jest to praktykowane. Należy uznać, że zmiany w rozkładach czasu pracy pracowników są dopuszczalne z przyczyn obiektywnych.”
Poza tym z przepisów nie wynika również, z jakim wyprzedzeniem zmiany mogą być dokonywane. Regulacja w tym aspekcie może być zawarta w przepisach wewnątrzzakładowych obowiązujących u danego pracodawcy, jak chociażby w regulaminie pracy.
Z kolei w orzecznictwie Sądu Najwyższego (SN) panuje pogląd, iż zmiana rozkładu czasu pracy nie wymaga dokonania przez pracodawcę wypowiedzenia warunków pracy lub płacy (na podstawie chociażby wyroku SN z dnia 25 marca 1977 r. sygn. akt I PRN 5/77).
Co jeszcze jest ważne w kontekście zmiany rozkładu czasu pracy?
Otóż sama zmiana rozkładu czasu pracy jest nie tylko uprawnieniem o charakterze władczym, które KP przewidział wyłącznie dla pracodawcy. Przykładem w tym zakresie jest chociażby regulacja zawarta w art. 151 par. 2 pkt. 2 KP, czyli polecenie pracy w godzinach nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy.
Z powodu owych szczególnych potrzeb możliwym jest przesunięcie terminu urlopu pracownika, odwołanie pracownika z urlopu, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. Ponadto uzasadnione potrzeby pracodawcy pozwalają na powierzenie pracownikowi innej pracy niż ta, która została określona w umowie o pracę, na okres nieprzekraczający trzech miesięcy w skali roku, jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika. Natomiast w razie przestoju pracodawca może na ten czas powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę.
Czy pracodawca może zatem dokonać bezproblemowej zmiany rozkładu czasu pracy?
Generalnie przepisy, a szczególnie KP, zezwalają pracodawcy na wprowadzenie wielu istotnych zmian w odniesieniu do stosunku pracy, jak zmiana rodzaju pracy (czasowa), odwołanie urlopu bądź polecenie pracy w godzinach nadliczbowych.
W tym kontekście należy pamiętać, iż stosunek pracy (co wynika z art. 22 par. 1 KP) charakteryzuje się podporządkowaniem pracownika, a co za tym idzie koniecznością wykonywania poleceń pracodawcy. Pracownik musi je bowiem, co do zasady, wykonywać i zawierając umowę o pracę, na to się godzi.
To jednak nie zmienia faktu, iż zachowania pracodawców, zmieniających często rozkład czasu pracy, którzy zarazem nie potrafią w sposób racjonalny i spójny uzasadnić swych decyzji, oceniać należy negatywnie. Podobnie zresztą, jak zmiany rozkładu czasu pracy dokonywane w sposób sprzeczny z zapisami regulaminu pracy. Można wręcz powiedzieć, iż wówczas pracodawca narusza obowiązujące prawo, które sam ustanowił.
Zatem, biorąc pod uwagę stanowiska resortu pracy i inspekcji pracy, wydaje się, iż pracodawca może dokonywać zmian w rozkładzie czasu pracy. Jednakże podstawą jego działań winny być regulacje wewnątrzzakładowe, ze szczególnym uwzględnieniem regulaminu pracy. W przeciwnym wypadku pracodawca naraża się na odpowiedzialność wykroczeniową na bazie art. 281 KP.
Podsumowując, zmiany rozkładu czasu pracy dokonywane przez pracodawcę są możliwe, choć nie jest to takie proste i jednoznaczne. Generalnie najlepiej, gdy pracodawca ma to unormowane w ramach wewnątrzzakładowych regulacji prawa, jak chociażby w regulaminie pracy. Ważnym jest też, by zatrudniający nie dokonywał zmian rozkładu czasu pracy bez uzasadnienia.