Rząd planuje dokonać nowelizacji przepisów w zakresie okresu zasiłkowego w przypadku osób pobierających zasiłek chorobowy po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego. Po zmianach ma on wynieść 91 dni, zamiast obecnych 182 dni. Planowane w tym zakresie wyjątki mają dotyczyć kobiet w ciąży, osób chorych na gruźlicę i dawców narządu.
Co dziś powinniśmy wiedzieć o zasiłku chorobowym?
Zgodnie z ogólną zasadą zasiłek chorobowy przysługuje osobie, która stała się niezdolna do pracy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Świadczenie to może być pobierane przez okres do 182 dni, przy czym do tego okresu są wliczane niezdolności do pracy spowodowane nawet różnymi chorobami, o ile pomiędzy nimi nie było ani jednego dnia przerwy. Z kolei w wypadkach szczególnych, gdy niezdolność jest spowodowana gruźlicą lub ma miejsce podczas ciąży, zasiłek jest wypłacany do 270 dni.
Co też ważne, jeżeli przerwa pomiędzy poszczególnymi okresami niezdolności trwała co najmniej 1 dzień, wówczas przysługujący okres zasiłkowy biegnie na nowo. Z kolei, gdy mamy do czynienia z tą samą przyczyną chorobową niezdolności, wówczas przerwa musi przekraczać 60 dni, by okres zasiłkowy mógł liczyć się na nowo.
Generalnie jest to dla ubezpieczonych dość korzystne rozwiązanie i niestety bywa wykorzystywane przez osoby, które z zasiłków zrobiły sobie wręcz źródło utrzymania lub też w ten sposób próbują uniknąć wypowiedzenia umowy o pracę. Jednocześnie kontrole ZUS są w takich sytuacjach utrudnione, szczególnie gdy ubezpieczony przedstawia zaświadczenia wystawione na krótkie okresy.
Jakich zatem zmian należy oczekiwać w powyższym zakresie odnośnie zasiłków chorobowych?
Otóż intencją ustawodawcy, planującego nowelizację w tym zakresie, jest zawalczenie z nadużywaniem zasiłków po ustaniu zatrudnienia, poprzez skrócenie okresu, gdy mogą być one pobierane. Zatem obecne zmiany dotyczyć będą wypłacania zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego. Mamy do czynienia z dwoma wariantami takiej sytuacji, mianowicie:
- jeżeli niezdolność do pracy powstała w ciągu trwania ubezpieczenia, a w trakcie trwania choroby tytuł ubezpieczeniowy ustanie (przykładowo poprzez zakończenie okresu wypowiedzenia umowy o pracę lub wygaśnięcie trwania umowy zawartej na czas określony), wówczas świadczenie jest kontynuowane dalej
- nawet gdy chory nie jest już ubezpieczony, to zgodnie z art. 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa, przysługuje mu zasiłek chorobowy, o ile niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni. Warunkiem jest wówczas, by niezdolność powstała:
- nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego
- nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego, gdy mowa jest o chorobie zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby
Jak zatem widać z powyższego, po ustaniu ubezpieczenia warunki do otrzymania zasiłku chorobowego są znacznie ostrzejsze od tych wymaganych do otrzymania zasiłku w trakcie trwania tytułu ubezpieczeniowego.
Pamiętać należy również i o tym, iż dla części ubezpieczonych wymiar zasiłku po ustaniu ubezpieczenia będzie obniżony, gdyż podstawa jego wymiaru nie może być wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Zatem w przypadku osób zarabiających niewiele, nie będzie to miało znaczenia, jednak już w przypadku osób odprowadzających składki od podstawy wymiaru znacznie przekraczającej przeciętne wynagrodzenie, ograniczenie to będzie już znaczące.
Czy wszyscy są uprawnieni do otrzymywania zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu do ubezpieczeń?
Otóż ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przewiduje kilka ograniczeń w zakresie uprawnień do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego. Zgodnie bowiem z art. 13 tejże ustawy zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia, nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy:
- ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy
- kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby
- nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia (czyli nie upłynął tak zwany okres wyczekiwania)
- jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego
- podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, a także gdy ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego
Z dotychczasowej praktyki gospodarczej wynika, iż organ rentowy najczęściej odmawia prawa do zasiłku na podstawie kontynuacji lub podjęcia działalności zarobkowej, która stanowi tytuł do objęcia obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, zapewniając jednocześnie prawo do świadczeń na wypadek choroby.
Z czego wynika zasada wyłączenia z możliwości otrzymywania zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego pewnej grup osób?
Otóż istotę takiego wyłączenia dość jednoznacznie wyłuszczył w swym wyroku z dnia 4 czerwca 2012 roku Sąd Najwyższy (sygn. akt I UK 13/12), podkreślając, iż zasiłek chorobowy zastępuje utracony zarobek. Zatem ryzykiem chronionym przez przepisy prawa jest niemożność wykonywania (w tym również podjęcia bądź kontynuowania) każdej działalności zarobkowej, zatem zarówno tej dającej tytuł do ubezpieczenia, jak i prowadzonej równolegle oraz również i nowej działalności dającej źródło utrzymania. Jeżeli bowiem po ustaniu tytułu ubezpieczenia dojdzie do kontynuowania lub podjęcia działalności, wówczas zostanie ona objęta ubezpieczeniem chorobowym. A to spowoduje, iż zdarzenie chorobowe będzie już pozostawać w związku z nowym tytułem ubezpieczeniowym.
W tym kontekście dla niektórych osób ważna jest też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2001 roku (sygn. akt III ZP 11/01), gdzie stwierdzono, iż prowadzenie na własny rachunek działalności rolniczej, która nie stanowi tytułu podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, nie oznacza kontynuowania lub podjęcia działalności zarobkowej w myśl art. 13 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.
W tej tematyce problematyczna bywa sytuacja, gdy dana osoba ubezpieczona wykonuje dwa stosunki pracy u różnych pracodawców i w trakcie choroby kończy się jeden z nich. W tym zakresie sędziowie Sądu Najwyższego w postanowieniu z dnia 7 maja 2003 roku (sygn. akt III UZP 3/03) wyjaśnili, iż wspomniany powyżej art. 13 ustawy nie ma zastosowania, jeżeli pracownik jest zatrudniony jednocześnie u wielu pracodawców, wobec czego rozwiązanie stosunku pracy u jednego z nich nie powoduje ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego.
A jak przepisy o zasiłkach chorobowych odnoszą się do emerytów i rencistów?
Generalnie emerycie i renciści mogą pracować i podlegać ubezpieczeniu chorobowemu i jeżeli aktualnie podlegają, wówczas zasiłek chorobowy otrzymają. Jeżeli jednak tytuł ubezpieczeniowy ustał, wówczas to świadczenie im już nie przysługuje.
Ustawodawca wyszedł bowiem z założenia, iż emeryt i rencista, w przeciwieństwie do innych osób, ma źródło utrzymania. I na takiej samej zasadzie prawa do zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia nie mają osoby uprawnione do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.
Jednocześnie orzecznictwo sądowe prowadzi do wniosku, iż wyjątek ten należy rozumieć bardzo wąsko, co oznacza, iż tylko świadczenia wprost w nim wymienione mogą pozbawiać prawa do zasiłku. W tym kontekście istotny jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2013 roku (sygn. akt II UK 196/12), gdzie stwierdzono, iż prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia wyłączone zostało jedynie w tych okolicznościach, które opisane zostały w art. 13 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Jeżeli zatem jakieś świadczenie nie zostało tam wymienione (jak przykładowo emerytura wojskowa), to znaczy, że nie zostało ono wyłączone.
Podsumowując, ustawodawca planuje wprowadzić zmiany w zakresie zasiłku chorobowego dla ubezpieczonych po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego. Ma to w zamyśle przyczynić się do zmniejszenia nadużyć w tym aspekcie, gdyż obecnie mamy do czynienia z wykorzystywaniem sytuacji przez osoby, które z zasiłku chorobowego uczyniły sobie źródło utrzymania bądź też bronią się w ten sposób przed zwolnieniem z pracy. Dziś jednak nie wiadomo czy i w jakim zakresie nowe przepisy wejdą w życie oraz jakie skutki wywołają.
