W marcu bieżącego roku weszły w życie zmiany dotyczące zajęć egzekucyjnych pracowników. Spowodować one powinny mniej pracy w działach personalnych wielu przedsiębiorstw, jak i obniżenie kosztów przy ściąganiu długów z wynagrodzenia. Jednocześnie na zmianach skorzystać mają również urzędnicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), gdyż powinni oni teraz skuteczniej ściągać zaległości.
Jakie zatem są najważniejsze zmiany dotyczące zajęć egzekucyjnych pracowników?
Generalnie wierzycieli, dłużników oraz organy egzekucyjne dotyka wiele zmian, jakie weszły w życie wraz z nowelizacją przepisów dotyczących egzekucji administracyjnej. Wydarzyło się to za sprawą ustawy z 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 556), która weszła w życie 25 marca 2024 roku, po upływie rocznego vacatio legis.
Zmiany w znacznej większości dotyczą organów egzekucyjnych i mają usprawnić prowadzenie czynności w przymusowym ściąganiu należności przez administrację publiczną. Celem zmian jest również zwiększenie skuteczności egzekucji danin publicznoprawnych, a w dużej mierze dotyczy to należności podatkowych i to właśnie organy podatkowe będą największym beneficjentem zmian. Część zmian ma jednak wpływ również na sytuację pracodawców i pracowników, w zakresie w jakim podmioty zatrudniające zobowiązane są do dokonywania potrąceń należności wypłacanych pracownikom w związku z zajęciem egzekucyjnym.
Zasadniczo istotną zmianą jest rozszerzenie definicji wynagrodzenia, z którego dokonywana jest egzekucja długów pieniężnych, bowiem obecnie pod tym pojęciem kryją się również zasiłki chorobowe i macierzyńskie, otrzymywane z ZUS. Ważnym jest, iż nowe regulacje dotyczące egzekucji z wynagrodzeń będą miały zastosowanie również do toczących się już postępowań, o ile sama egzekucja z wynagrodzenia zostanie wszczęta po wejściu w życie nowelizacji.
Jak podkreśla dr Paweł Łuczak, adiunkt w Katedrze Zarządzania Zasobami Ludzkimi na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, patrząc z perspektywy funkcjonowania działów kadrowo-płacowych, modyfikacja definicji wynagrodzenia jest najważniejszą zmianą wynikającą z tej nowelizacji. Ma ona ułatwić pracodawcom obsługę zajęć egzekucyjnych, bowiem zamiast dwóch zajęć egzekucyjnych, jednego z wynagrodzenia, a drugiego z zasiłku chorobowego, będzie obsługiwane jedynie jedno zajęcie.
I chociaż pozornie nie jest to duża zmiana, to jednakowoż konieczność prowadzenia korespondencji oraz podejmowania czynności w ramach tylko jednego zajęcia oznaczać będzie oszczędność czasu, jak i redukcją kosztów, które ponosi pracodawca. Zmiana ta, choć niewątpliwie nie było takie jej pierwotne założenie, dzięki redukcji zużycia papieru i śladu węglowego związanego z tradycyjnymi przesyłkami, wpisuje się również w zyskujące na popularności w polskich przedsiębiorstwach trendy proekologiczne.
Jak zauważa Wiktoria Cieśla, ekspertka prawa pracy Konsorcjum Prawno-Doradczego Fourlex, zmiana ta niewątpliwie jest dobra, w szczególności dla zatrudniających. Wynika to przede wszystkim z tego, iż to właśnie na pracodawcy ciążą określone obowiązki związane z dokonywaniem przelewów środków pieniężnych oraz współpracą z organem egzekucyjnym w zakresie udzielania niezbędnych informacji. Tym samym zespolenie obu tytułów w ramach jednego zajęcia powinno odciążyć pracodawców, którzy będą obowiązani do obsługi nie dwóch, a jednego zajęcia egzekucyjnego.
O czym jeszcze warto wiedzieć w kontekście zmian dotyczących zasad egzekucji z wynagrodzenia pracowników?
Niewątpliwie jest to ważna zmiana również dla pracowników, bowiem winna ona również przyczynić się do zmniejszenia kosztów ponoszonych przez pracowników, związanych z egzekwowaniem należności. Zwłaszcza w zakresie doręczania korespondencji, co jest o tyle istotne, iż właśnie te koszty są zaspokajane przed należnością główną.
Warto zwrócić uwagę na jeszcze inną kwestię. Mianowicie wpływ na postrzeganie efektów nowelizacji może mieć zapowiadana obecnie przez rząd zmiana w postaci przerzucenia na urzędników ZUS obowiązku wypłaty zasiłku chorobowego od pierwszego dnia nieobecności pracownika w pracy. Nie wiadomo w tym zakresie, czy wraz z tą zmianą pracodawcy pozostaną płatnikami zasiłków, czy też nie. Jeżeli jednak płatnikiem zasiłku chorobowego od pierwszego dnia niezdolności pracownika do pracy z powodu choroby byłby ZUS, wówczas wprowadzone zmiany, chociaż na ten moment konieczne, z perspektywy czasu okazać się mogą w dużej mierze bezprzedmiotowe.
Niewątpliwie należy sobie uświadomić, iż chęć zminimalizowania obowiązków pracodawców oraz kosztów ponoszonych przez pracowników nie była tutaj nadrzędną motywacją ustawodawcy. Należy bowiem mieć świadomość, iż nowe przepisy przede wszystkim mają posłużyć organom egzekucyjnym, a sama egzekucja zostanie usprawniona i organom administracyjnym łatwiej będzie dochodzić należności publicznoprawnych. Tutaj zatem rozszerzenie definicji wynagrodzenia jest krokiem w stronę zwiększenia efektywności dochodzenia należności.
Jak zauważa Wiktoria Cieśla, istotnym jest również, iż obecnie egzekucja ma objąć należności pracownika, będącego dłużnikiem, wypłacane przez pracodawcę w okresie zatrudnienia, a także w okresie 12 miesięcy od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Ważne jest, iż dotyczy to całego wynagrodzenia pracownika, o którym mowa jest w nowej definicji. Warto podkreślić, że egzekucja z wynagrodzenia w roku następującym po ustaniu stosunku pracy obejmie również chociażby premie roczne, premie kwartalne czy też nagrody.
Niewątpliwie skuteczność egzekucji jest uzależniona przede wszystkim od szybkości działania organu egzekucyjnego w dokonywaniu zajęć. Minimalizacja kosztów postępowania egzekucyjnego, które są zaspokajane przed innymi należnościami, jak i rozszerzenie katalogu składników majątkowych w ramach jednego zajęcia, powinno zmniejszyć ryzyko bezskuteczności egzekucji oraz przyspieszyć dochodzenie należności.
Jakie jeszcze zmiany w zakresie egzekucji są istotne?
Niewątpliwie dla pracodawców dobrą zmianą jest doprecyzowanie zasad ochrony przed egzekucją z zasiłków z ubezpieczenia społecznego. Obecnie bowiem przepisy wyraźnie przewidują, iż środki te podlegają egzekucji w zakresie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jest to o tyle ważne, iż odmienne zasady ochrony przed egzekucją w odniesieniu do wynagrodzenia ze stosunku pracy określa kodeks pracy. Dzięki temu doprecyzowaniu, w odniesieniu do zasiłków będą obowiązywać te same zasady potrąceń, niezależnie od tego czy świadczenia te wypłacać będzie pracodawca, czy też organ rentowy.
Jest to co do zasady dobre posunięcie, bowiem precyzyjne uregulowanie tej kwestii w ustawie było konieczne, gdyż wcześniej niejednokrotnie pracodawcy mieli wątpliwości czy dla ustalenia wysokości potrącenia właściwe są przepisy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czy też jednak kodeksu pracy. Jest to o tyle ważna zmiana dla pracowników, gdyż zasady dokonywania potrąceń ze świadczeń są dla nich korzystniejsze od zasad wynikających z kodeksu pracy.
Nowelizacja zasad egzekucji przewiduje również liczne usprawnienia dla organów egzekucyjnych, a zmiany obejmą również przymusowe ściąganie długów, prowadzone przez urzędników organu rentowego. Warto bowiem wiedzieć, iż dyrektorzy oddziałów ZUS, wyznaczeni przez ministra finansów, są organami egzekucyjnymi i prowadzą egzekucję administracyjną, dotyczącą chociażby nieopłaconych składek ZUS czy też nienależnie pobranych świadczeń, wypłacanych przez organ rentowy.
W powyższym aspekcie, w ramach egzekucji prowadzonych przez urzędników organu rentowego, chociażby wobec przedsiębiorców mających długi składkowe, istotne mogą być zwłaszcza ułatwienia dla organu rentowego w prowadzeniu egzekucji z majątku wspólnego małżonka dłużnika. Inne ważne zmiany dotyczą chociażby kosztów postępowania egzekucyjnego. Obecna nowelizacja przede wszystkim wprowadziła zmianę sposobu naliczania opłaty egzekucyjnej. Doprecyzowano przepisy regulujące górną wysokość opłaty egzekucyjnej, a nie ulegają zmianie dotychczasowe kwoty dotyczące odrębnie każdego tytułu wykonawczego, czyli 40.000,00 zł w przypadku przymusowego ściągnięcia należności oraz 20.000,00 zł, w razie dobrowolnej zapłaty po wszczęciu postępowania egzekucyjnego.
Zmiana polega na tym, iż opłat egzekucyjnych nie trzeba będzie pomniejszać o koszty egzekucyjne, a także, że będą one naliczane od tych kosztów i odsetek. Dotychczas wymóg pomniejszania o koszty skutkował niemożnością pobrania maksymalnej kwoty opłaty, a zatem w praktyce opłaty ponoszone przez dłużników wzrosną.
Zmiany dotyczą również przedawnienia obowiązku zapłaty kosztów upomnienia, bowiem obecnie przedawnienie następuje wraz z wygaśnięciem należności, objętej upomnieniem, gdzie do tej pory przepisy przewidywały trzyletni termin przedawnienia.
Podsumowując, pod koniec marca weszły w życie przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z 9 marca 2023 roku. Tym samym zmiany dotyczą wierzycieli, dłużników i organy egzekucyjne. Przewiduje się, iż działy kadrowo-płacowe wielu przedsiębiorstw będą miały mniej pracy związanej z zajęciami egzekucyjnymi, wskutek chociażby rozszerzenia definicji wynagrodzenia, z którego dokonywana jest egzekucja długu. Jednocześnie zmiany powinny mieć również wpływ na skuteczność prowadzonych egzekucji.
