Inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy, w związku zaistniałą sytuacją epidemiczną, mogą prowadzić swoje kontrole w zakładach pracy w sposób zdalny. Ciekawym zagadnieniem w tym względzie jest to, czy takiej kontroli przeciwstawić się może zakładowa organizacja związkowa.
Jaka jest zatem rola zakładowej organizacji związkowej w kontekście przeprowadzenia zdalnej kontroli przez urzędników inspekcji pracy?
Generalnie rzecz biorąc pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) wykonują swoje czynności kontrolne tradycyjnie w terenie, czyli w siedzibie kontrolowanego podmiotu lub innych miejscach wykonywania przez niego zadań, tudzież przechowywania dokumentacji kadrowej lub finansowej. Natomiast poszczególne czynności kontrolne mogą być wykonywane dodatkowo w siedzibie jednostki organizacyjnej PIP.
Mamy jednak obecnie do czynienia z sytuacją nietypową, gdyż od roku panująca w Polsce i na świecie epidemia wirusa SARS-CoV-2 wywołującego chorobę COVID-19 przyczyniła się do wielu zmian, tak w życiu gospodarczym, jak i osobistym każdego człowieka. I zmiany te nie ominęły również inspektorów inspekcji pracy, którzy zmuszeni zostali do zastosowania rozwiązań bardziej elastycznych w zakresie miejsca prowadzenia czynności kontrolnych.
Zatem poza miejscem kontroli wynikającym wprost z przepisów ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1251), czyli siedziby bądź miejsca prowadzenia działalności lub przechowywania dokumentacji przedsiębiorcy, doszła możliwość przeprowadzenia kontroli w sposób zdalny bądź hybrydowy. Co istotne, możliwość ta istnieje wobec podmiotów, które mają status przedsiębiorców.
Jakie są podstawy prawne nowego typu kontroli, czyli zdalnych bądź hybrydowych?
Otóż podstawą prawną nowego typu kontroli ze strony inspektorów inspekcji pracy, prowadzonych w formie zdalnej lub hybrydowej, jest tym razem nie ustawa o PIP wymieniona powyżej, lecz przepisy znowelizowanej ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162).
W zgodzie ze znowelizowanym art. 51 ust. 3 powyższej ustawy kontrola lub poszczególne czynności kontrolne mogą być przeprowadzone za zgodą przedsiębiorcy w sposób zdalny za pośrednictwem operatora pocztowego (w rozumieniu art. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 23 listopada 2012 roku – Prawo pocztowe; Dz.U. z 2020 r. poz. 1041 ze zm.) lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej (w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną; Dz.U. z 2020 ro. Poz. 344), jeżeli może to usprawnić samą kontrolę bądź przemawia za tym rodzaj prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej.
I z powołanych przepisów, które sankcjonują możliwość przeprowadzenia zdalnej kontroli w przedsiębiorstwie, wynikają zasadniczo dwie kwestie:
- kontrola inspektorów pracy w formie zdalnej jest możliwa tylko względem podmiotu mającego status przedsiębiorcy
- kontrolę można przeprowadzić, gdy przedsiębiorca wyrazi na to zgodę
Jak zatem do przeprowadzenia kontroli w sposób zdalny odnieść związki zawodowe i ich prawa?
Otóż generalnie przeprowadzenie kontroli w sposób zdalny może być dla organizacji zakładowych działających u przedsiębiorcy niekoniecznie zgodne z ich oczekiwaniami. Istotne jest bowiem to, iż podczas takiej zdalnej kontroli mamy do czynienia z utrudnionym kontaktem z kontrolerem ze strony przedstawicieli pracowników.
W tym miejscu należy zadać sobie dwa podstawowe pytania dotyczące roli związków zawodowych w kontekście kontroli zdalnej prowadzonej przez inspektorów pracy, mianowicie:
- czy obowiązkiem inspektora pracy jest zwrócenie się do organizacji związkowych i zajęcie stanowiska w sprawie planowanej kontroli u pracodawcy w trybie zdalnym?
- czy przedsiębiorca, do którego wpłynie propozycja ze strony inspektora inspekcji pracy o przeprowadzeni kontroli w sposób zdalny, ma obowiązek konsultować swą decyzję w tym temacie z organizacjami związkowymi, w tym szczególnie z tymi mającymi status zakładowych?
Otóż w myśl powołanych już wcześniej przepisów uznać należy, iż zarówno inspektor pracy nie ma obowiązku konsultowania zamiaru przeprowadzenia kontroli zdalnej ze związkami zawodowymi funkcjonującymi u danego przedsiębiorcy, jak i przedsiębiorca nie musi konsultować swej decyzji o wyrażeniu zgody na taki tryb kontroli z organizacjami związkowymi, niezależnie od ich rangi.
W tym kontekście zarówno Prawo przedsiębiorców, jak i ustawy o PIP czy też o związkach zawodowych nie zawierają żadnych regulacji, z których taki obowiązek konsultacji by wynikał. Poza tym podstawą prawną do konsultowania przez inspektora pracy zamiaru przeprowadzenia kontroli w sposób zdalny nie może być też w szczególności art. 39 ustawy o PIP, gdyż ów przepis określa obowiązek współdziałania inspektora z przedstawicielami pracowników, w tym stroną związkową, lecz w toku wykonywania czynności kontrolnych.
Podsumowując, związki zawodowe nie mają prawa zakwestionować zgody przedsiębiorcy na przeprowadzenie kontroli w sposób zdalny. I to niezależnie od ich rangi czy też spełniania kryterium reprezentatywności. Kontrola taka przeprowadzana jest zatem tylko na podstawie zgody przedsiębiorcy na jej przeprowadzenie właśnie w takim trybie. Natomiast prawne podstawy przeprowadzenia zdalnej kontroli widnieją w pouczeniu przesyłanym przez inspektora pracy do przedsiębiorcy, stanowiącym integralną część żądania przesyłanego do kontrolowanego podmiotu.
